دیپلماسی کریدوری، پیش‌نیاز حرکت در مسیر توسعه ترانزیت

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی مشهد،بررسی مزیت‌های جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در تلاقی کریدورها، عوامل موثر بر رقابت پذیری کریدورهای ترانزیتی و چالش‌ها و موانع این حوزه و استراتژی‌های منطقه‌ای در ایجاد کریدورهای ترانزیتی و راهکارهای تقویت آن‌ها، موضوعات محوری این رویداد بود.

ترانزیت، نیرویی محرک برای تحول اقتصادی ایران

«محمدرضا توکلی‌زاده»، رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی، در این همایش به اهمیت راهبردی ترانزیت در اقتصاد کشور اشاره کرد و گفت: ایران از دیرباز به عنوان چهارراه ترانزیتی منطقه شناخته می‌شد؛ اما متأسفانه امروز این جایگاه راهبردی را به دلیل شتاب پیشرفت و سرمایه‌گذاری گسترده سایر کشورها در این حوزه و ضعف زیرساخت‌های داخلی، از دست داده‎ایم. جبران این عقب‌ماندگی، نیازمند یک عزم ملی و همت همه‌جانبه است.

وی با تأکید بر ضرورت همکاری همه‌جانبه میان بخش‌های اقتصادی کشور افزود: برای جبران این شکاف و دستیابی به جایگاه شایسته در عرصه ترانزیت، نیازمند تصمیمات کلان و هماهنگی بین تمامی بخش‌های اقتصادی هستیم. در مقایسه با برخی از کشورهای منطقه، ما همچنان فاقد زیرساخت‌های کافی از جمله بنادر پیشرفته، خطوط ریلی و جاده‌های استاندارد هستیم. این کمبودها تنها با سرمایه‌گذاری‌های جدی و هدفمند قابل رفع و اصلاح هستند.

توکلی‌زاده همچنین بر پتانسیل چشمگیر ترانزیت در تحول اقتصادی کشور تأکید کرد و اظهار داشت: ترانزیت می‌تواند به شکلی بنیادین اقتصاد ما را متحول سازد. برای مثال، کشوری کوچک مانند امارات با بهره‌برداری حداکثری از مزیت‌های ترانزیتی، به رشدی چشمگیر در اقتصاد دست یافته است. این تجربه نشان می‌دهد که با فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب و ایجاد بسترهای لازم، می‌توانیم سهم شایسته‌ای در مبادلات تجاری منطقه و جهان داشته باشیم.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد که همکاری مؤثر میان مسئولان دستگاه‌های دولتی متولی و بخش خصوصی منجر به توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی کشور شده و از این طریق، مسیر رشد و تحول اقتصاد کشورمان هموار شود.

اهمیت رونق ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی در توسعه تجارت

«احمد زمانیان»، رئیس کمیسیون حمل و نقل، ترانزیت و امور مرزی اتاق خراسان رضوی در ابتدای این همایش اظهار کرد: خراسان رضوی، قطب حمل‌ونقل در کشور محسوب شده و نقش ویژه‌ای در ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی کشورمان دارد. موقعیت ایران در کریدورها به ویژه محور شرق به غرب و در حوزه لجستیک بسیار حائز اهمیت است و با توجه به این موقعیت و ظرفیت، با گسترش حمل‌ونقل بین‌المللی، شاهد توسعه تجارت کشورمان خواهیم بود.

رئیس انجمن صنفی حمل‌ونقل‌ بین‌المللی خراسان رضوی بخش دیگر سخنانش را به اهمیت دیپلماسی کریدوری اختصاص داد و تاکید کرد: به جهت تاثیرگذاری دیپلماسی کریدوری در سطح ملی و توجه بیشتر به این موضوع، محورهای دومین همایش ملی ترانزیت بر مبنای این مقوله تعریف شد.

زمانیان افزود: یکی از اقداماتی که پیش از برگزاری این رویداد صورت گرفت، فراخوان جذب و دریافت مقاله‌های تخصصی در حوزه حمل‌ونقل، ترانزیت، لجستیک و… بود. بالغ بر 26 مقاله تخصصی برای دبیرخانه همایش ارسال و توسط تیم پژوهشی بررسی گردید و سپس سه مقاله به عنوان برترین مقالات انتخاب شد که در انتهای این مراسم از تدوین کنندگان آن‌ها تقدیر خواهد شد.

وی با تاکید بر ضرورت توجه به مفاد بیانیه این رویداد خاطرنشان کرد: امیدواریم مسئولان و مدیران ذی‌ربط در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی و لجستیک به مفاد بیانیه دومین همایش ملی ترانزیت جامه عمل بپوشانند. همچنین زمینه‌ برای برگزاری چنین همایش‌های تخصصی در کشور برای احصاء و رفع موانع و چالش‌ها در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک فراهم شود.

عدم توجه به مدیریت منسجم در حوزه ترانزیت، عمده‌ترین چالش حمل‌ونقل بین‌المللی است

«جواد هدایتی»، مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای نیز در بخش دیگر این همایش، بزرگ‌ترین مشکل و چالش حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت کشور در دو دهه اخیر را توسعه ترانزیت بدون توجه به سازمان‌دهی و مدیریت منسجم در این حوزه دانست و گفت: موفقیت در این عرصه در گرو شکل‌گیری مدیریت منسجم در حوزه حمل‌نقل بین‌المللی است.

وی با بیان اینکه خوشبختانه پس از گذشت دو دهه، اجماع نسبی در کشور نسبت به موضوع ترانزیت رخ داده است، افزود: با شروع دولت سیزدهم، توسعه ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی از طریق ارتباط دیپلماسی با همسایگان رونق پیدا کرد و روابط ایران با  کشورهای همسایه بهبود پیدا کرد که تعدیل عوارض عبور و مرور، یکی از مواردی است که تحت تاثیر این موضوع اتفاق افتاد.

هدایتی در ادامه سخنانش، بخش خصوصی را پرچمدار حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی خواند و جابه‌جایی حدود 15 میلیون تن بار ترانزیتی توسط کامیون‌های ایرانی در سال 1402 را یک گام و دستاورد بزرگ در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت کشور دانست. وی گفت: در برنامه هفتم توسعه، چالش‌های اساسی در حوزه ترانزیت شناسایی و راهکار لازم برای رفع آن اتخاذ شد.

وی تاکید کرد: با هوشمندسازی، به‌روزرسانی ناوگان حمل‌ونقل، کاهش توقف‌ها در مرز و افزایش بهره‌وری در پایانه‌های مرزی و دریایی، زمینه برای رونق یافتن حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت فراهم می‌شود. موفقیت در این عرصه با هم‌افزایی بخش خصوصی و دولتی کسب خواهد شد و امیدواریم، با توجه به شرایط فعلی، هم‌صدایی لازم در این حوزه ایجاد شود و به وضعیت متعالی دست پیدا کنیم.

هدایتی با تاکید بر اینکه 9 درصد تولید ناخالص کشور ما به حمل و نقل اختصاص دارد، تصریح کرد: بیش از 40 هزار ناوگان یعنی 10 درصد از ناوگان کل کشور با 50 هزار راننده در زمینه ترانزیت فعالیت دارند که همه این ظرفیت متعلق به بخش خصوصی است.

وی خاطرنشان کرد: در منطقه کریدورهای زیادی در حال شکل گیری است که بعضا رقیب ما هستند. این فضای جدیدی است که در دنیا و منطقه خاورمیانه در حال شکل گیری است و بایستی برای بهره‌گیری از آن، روی ظرفیت‌های خود تمرکز کنیم.

نقش دیپلماسی سیاسی در بهره‌مندی از ظرفیت کریدورهای ترانزیتی

در بخش دیگری از این همایش، «محمود امتی»، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی مشهد با تاکید بر نقش دیپلماسی سیاسی در بهره‌مندی از ظرفیت کریدورها اظهار کرد: دیپلماسی سیاسی در توسعه کریدورها تاثیر زیادی دارد و وزارت امور خارجه باید در این راستا، زمینه تعاملات بین‌المللی را فراهم کند. این وزارتخانه همچنین، بایستی ارتباط مطلوبی با شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی شکل دهد تا با هم‌افزایی بخش خصوصی و دولتی، شاهد بهره‌گیری هر چه بیشتر از ظرفیت کریدورهای موجود باشیم.

وی در بخش دیگری از سخنانش به اثر تحریم‌ها بر حوزه ترانزیت اشاره کرد و گفت: متاسفانه تحریم‌ها علیه ایران حمل‌ونقل دریایی کشور را تحت تاثیر قرار داده است و از سال 97 تاکنون 30 لاین کشتیرانی از ایران حذف شده است. همچنین، برخی خودتحریمی‌ها در داخل کشور آزاردهنده است. سوال این است که دستگاه دیپلماسی و وزارت امورخارجه برای رفع تحریم‌ها چه برنامه‌ای دارد؟

امتی همچنین، با اشاره به تعدد نهادها و سازمان‌ها در امور مرزی، عنوان کرد: چالش‌های متعددی در حوزه گمرک و مرزها وجود دارد و با این شرایط، متاسفانه کشور امکان بهره‌برداری از ظرفیت‌ها را ندارد. امیدواریم با سیاست‌گذاری مدیران کشور، این امر بهبود پیدا کند؛ چراکه بخش خصوصی آمادگی دارد که حمل محموله‌های ترانزیتی را افزایش دهد. کشورهای توسعه یافته برای موضوعات مختلف از بخش خصوصی دعوت کرده و نظرات آنان را دریافت می‌کنند و ما نیز باید در کشورمان از آنان الگو بگیریم.

تنها یک درصد از کالاهای روسیه از مسیر دریای خزر ترانزیت شده است

در بخش دیگری از این همایش، «علیرضا چشم جهان»، پژوهشگر و تحلیلگر حوزه حمل و نقل اظهار کرد: تلاش‌های گسترده‌ای در حال انجام است تا کشور ما به جایگاه مطلوبی در حوزه ترانزیت دست یابد. در این میان، نباید از ظرفیت تجارت دریابرد غافل شویم. سال پیش 12 میلیارد و 300 میلیون تن کالا از این مسیر در دنیا جابه‌جا شده است که 70 درصد کل تجارت جهانی را پوشش می‌دهد. بر اساس گزارش سازمان ملل در سال‌های آینده نیز شاهد رشد در تجارت دریابرد خواهیم بود.

وی در ادامه به فرایند شکل گیری کریدور شمال – جنوب اشاره کرد و گفت: برخی اتفاقات در تنگه هرمز، باب المندب و همچنین کانال سوئز و چالش‌های این مسیرها، کشورها را وادار به ایجاد کریدورها کرده است. از سویی، اتفاقاتی همچون نبرد روسیه با اوکراین که هنوز هم ادامه دارد، موجب طرد روسیه شد و آن را به یکی از کشورها با بیشترین میزان تحریم از سوی سایر کشورهای دنیا تبدیل کرد. همه این عوامل سبب گردید که کشورمان به دنبال راه اندازی کریدور شمال- جنوب باشد.

چشم جهان افزود: این کریدور می‌توانست کوتاه‌ترین و سریع‌ترین و ارزان‌ترین مسیر برای مبادلات تجاری روسیه با دیگر کشورهای همسایه ما باشد و طبیعتا انتظار می‌رفت که حجم قابل توجهی کالا از این مسیر ترانزیت شود و از کشور ما عبور نماید؛ اما با وجود برخی افزایش‌ ترددها، آنچه انتظار داشتیم، رخ نداد.

وی خاطرنشان کرد: روسیه بیش از 800 میلیون تن کالا از مسیر دریا منتقل کرده که تنها یک درصد آن از طریق دریای خزر بوده است. استراتژی روسیه برای ترانزیت کالا در زمان اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه این کشور، بر سه محور تکیه داشت؛ محور سواحل غربی هند، کریدور دریایی شرقی و توافق با چین برای تبادل کالا از مسیر قطب شمال.

نگاهی به مزیت‌های کریدور ایران نسبت به کریدورهای رقیب

در ادامه «کاظم آسایش»، مشاور ارشد تیر و ترانزیت ایرو در یکی از محورهای این همایش، به بررسی تطبیقی کریدورهای ایران و کریدورهای موازی ایران پرداخت و بیان کرد: مهم‌ترین عوامل ثابت و متغیر در زمینه رقابت‌پذیری کریدورها، زمان، هزینه، امنیت و پیش‌بینی پذیری است. تحریم‌ها، جنگ‌ها، و تغییرات ژئوپلیتیک، شیوع بیماری و… نیز در این زمینه حائز اهمیت است.

وی بیان کرد: خود مالکی در سیستم حمل و نقل کشور ما، یکی از مواردی است که ترانزیت کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در تمام دنیا، ترانزیت توسط شرکت‌های بزرگ انجام می‌شود؛ اما در کشور ما این مهم اتفاق نیفتاده است و با این وضعیت نمی‌توانیم ترانزیت کشور را رشد دهیم.

آسایش با اشاره به سه کریدور شمالی، جنوبی و میانی برای ترانزیت کالا در منطقه تصریح کرد: کریدور میانی ایده‌آل‌ترین کریدور از نظر سیاسی برای انتقال کالا از چین به اروپا و کریدور شمالی از نظر هزینه، بهترین کریدور است که هزینه حمل کالا در آن بین ۵۰۰ تا ۵۵۰ دلار (بدون هزینه سوخت) است؛ زمان انتقال کالا در این کریدور نیز ۱۴ روز است؛ حال آن‌که در کریدور میانی، ۱۰ تا ۱۲ روز توقف در بنادر وجود دارد.

وی ادامه داد: هزینه ترانزیت از کریدور میانی 1500 تا 1600 دلار بوده و تنهاترین  مسیر فاقد تحریم است؛ اما کریدور جنوبی که از ایران می‎گذرد، دارای تحریم بوده و افغانستان نیز دارای مشکل زیرساختی است؛ اما مسیر ایران از نظر زمانی بهترین زمان (10 روز) برای ترانزیت را داراست و از نظر هزینه، بین کریدور شمالی و میانی (600 تا  700 دلار) قرار دارد. اگر بتوانیم با ترکمنستان به تعامل برسیم و هزینه‌ها را کاهش دهیم، می‌توانیم با کریدور شمالی رقابت کنیم.

آسایش یادآور شد: کریدور ایمک یا کریدور هندوستان به اروپا، رقیب ایران نیست و رقیب کریدور شرقی- غربی از مسیر دریایی است و اساسا کریدوری سیاسی است.

لزوم توجه به عرضه و تقاضای بازار در هذف‌گذاری‌های حوزه ترانزیت

«امین ترفع»، رئیس مرکز بین‌الملل وزارت راه و شهرسازی نیز در خصوص آمار ترانزیت کشورمان بیان کرد: طی سال‌های گذشته، ترانزیت در ایران فراز و فرودهای زیادی داشته است. شیب نمودار ترانزیت ایران تابع ترانزیت جاده‌ای است و میزان ترانزیت ریلی کشورمان به صورت متوسط، 1.2 میلیون تن در سال است.

وی افزود: اگر با روند فعلی، ترانزیت کشور به مسیر حرکت خود ادامه دهد، تا انتهای سال میزان ترانزیت کشورمان به حدود 20 میلیون تن خواهد رسید که از زمان فروپاشی شوروی تاکنون، رقمی بی سابقه است.

ترفع با اشاره به اهداف برنامه هفتم توسعه بیان کرد: در برنامه هفتم توسعه، میزان ترانزیت کشور، 40 میلیون تن در نظر گرفته شده است. این عدد بدون در نظر گرفتن میزان تقاضاست؛ درحالی‌که باید به عرضه و تقاضای بازار در برنامه‌های کلان توجه شود.

فعال‌سازی هر چه بیشتر حوزه حمل‌و‌نقل بدون آماده‌سازی زیرساخت‌ها امکان‌پذیر نیست

در بخش پایانی این نشست، «حسن نوری‌زاده»، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی به این نکته تاکید کرد که فعال سازی هر چه بیشتر حوزه حمل‌و‌نقل بدون آماده‌سازی زیرساخت‌ها امکان‌پذیر نیست و بدون زیرساخت‌ها پیشرفتی در این حیطه اتفاق نخواهد افتاد.

وی خاطرنشان کرد: آماده‌سازی و پیشرفت زیرساخت‌ها با اعتبارات دولتی و بازدهی کم حل نخواهد شد و تنها راه برون‌رفت از مشکلات، مشارکت بخش خصوصی در تقویت زیرساخت‌های اصلی کشور و اعتماد کردن بخش خصوصی به دولت است.

«جعفر شهامت»، مدیرکل راهداری خراسان رضوی خاطرنشان کرد: در این همایش نکات ارزشمندی مطرح شد و تغییر در دیدگاه‌ها و سطح مطالبات نشان می‌دهد حرکت رو به جلو و عمیقی در بخش خصوصی شکل‌گرفته است و امیدواریم این موضوع در کل کشور تحقق یابد. بخش خصوصی خصوصا در حوزه ترانزیت باید دیده‌بان اقتصادی ما باشد.