به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، «احمد اثنی عشری»، رئیس این کمیسیون در ابتدای جلسه، عنوان کرد: به منظور برخورداری از قوانین و مقررات صحیح در حوز مشاغل سخت و زیان آور، ابتدا بایستی تجارب جهانی در این موضوع را بررسی کرد. باید دانست که در دنیا نسبت به این مشاغل چگونه عمل می‌کنند.
اثنی عشری با اشاره به مقایسه اجرای قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیانآور در ایران و سایر کشورهای دنیا در این نشست، عنوان کرد: نتایج «پروژه تحقیقاتی تجارب جهانی در زمینه مشاغل سخت و زیانآور و مقایسه تطبیقی آن با ایران»، به سیاست‌گذاران در تصمیم‌گیری و بازبینی قوانین کمک می‌کند.
وی تصریح کرد: پروژه تحقیقاتی مزبور نشان می دهد وضعیت کشور ما در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در موضوع مشاغل سخت زیانآور نامطلوب است. در میان استانها نیز، خراسان رضوی در مقایسه با دیگر استان‌های کشور، افراد مشمول بیشتری در این حوزه را دربرگرفته است.
رئیس کمیسیون مالیات، کار و تامین اجتماعی اتاق مشهد با بیان اینکه ضعف بزرگی در مدیریت این امر در کشور وجود دارد، ادامه داد: تلاش می کنیم نتیجه این تحقیق، به نمایندگان مجلس و صاحبان تصمیم‌گیری ارائه شود و آنها در تصمیمات بعدی خود از آن استفاده کنند. اصلاح قوانین در خصوص بازنشستگی و تامین اجتماعی موضوع حساسی در دنیاست. علاوه بر اصلاح آن، باید در زمینه اجرای آن نیز مراقبت بیشتری صورت گیرد. این امر باید با ملاحظه تمامی جوانب انجام شود تا در کشور موجب تنش نشود. بهترین راه حل، آگاهی رسانی به ذی‌نفعان طرح است.
اثنی عشری با اشاره به اینکه صندوق‌های بازنشستگی در کشورمان دچار مشکل شده‌اند و ادامه روند کنونی سبب تشدید مشکلات خواهد شد، گفت: لازم است برای بهبود این وضعیت، گامهای موثری برداشته شود. ادامه این وضع باعث می‌شود در بخش صنعت، نیروهای ماهر و باتجربه به سرعت از شرکت خارج شوند. از سویی، با خروج نیروهای ماهر، صنایع در زمان تربیت نیروی ماهر جوان با مشکلات متعددی روبه‌رو خواهند شد. اغلب کشورها این موضوعات را حل کرده اند و کشور ما نیز باید به این سمت حرکت کند.
وی تاکید کرد: بازنشسته، شخصی از کار افتاده است که شرایط کار ندارد. در ایران ساعت کاری مشاغل سخت و سابقه کاری و سن بازنشستگی کاهش می یابد. این امر، بار مالی زیادی به صندوق‌ها تحمیل کرده است. از طرفی، دولت‌ها هر زمان که می‌خواهند کمکی به مردم کنند، از دارایی و نقدینگی صندوق‌ها هزینه مینمایند.
چه مشاغلی سخت و زیان‌آورند؟
در ادامه این نشست، محسن ریاضی، استاد دانشگاه اصفهان، به ارائه نتایج «پروژه تحقیقاتی تجارب جهانی در زمینه مشاغل سخت و زیانآور و مقایسه تطبیقی آن با ایران»، پرداخت. به گفته او، بخش زیادی از اطلاعات آماری استفاده شده در این تحقیق، براساس اسناد منتشر شده سازمان تامین اجتماعی در سال 1399 به دست آمده است.
ریاضی با اشاره به اینکه بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیانآور یکی از چالش‌های کشور است، تصریح کرد: بار مالی بازنشستگی‌های پیش از موعد در مشاغل سخت بسیار زیاد است؛ چرا که به طور متوسط حدود هشت سال سابقه ارفاقی در بازنشستگی پیش از موعد منظور می‌شود.
وی گریزی به مشاغل سخت و زیانآور در دنیا زد و بیان کرد: در دنیا خدمه پرواز، هنرمندان نمایشی مانند بالرین‌ها، نوازندگان سازهای بادی، گاوبازان، کارگران معدن و… شامل مشاغل سخت می‌شوند. مشاغلی با کیفیت پایین شرایط کاری مانند شب کاری، کارکنان فعال در خطوط مونتاژ و تولید، مشاغل یدی و…کارکنانی که اغلب با ریسک‌های بزرگ نظیر حوادث صنعتی، تعطیلی کار، از کارافتادگی ناشی از کار، جابه‌جایی ناشی از سختی کار و… مواجه هستند شامل مشاغل سخت خواهند شد.
این استاد دانشگاه، با اشاره به اینکه مشاغلی که انجام وظیفه در آنها با استرس همراه است، شامل معلمان و روزنامه نگاران و مشاغل مشابه آن نیز مشاغل سخت و زیانآور هستند، تاکید کرد: بیشترین سهم بازنشستگان سخت و زیانآور به ترتیب مربوط به استان‌های خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی است. در واقع، حدود ۲۵ درصد از بازنشستگان سخت و زیانآور کشور در این سه استان هستند.
وی با بیان اینکه حدود ۲۲ درصد از بازنشستگان سازمان تامین اجتماعی را بازنشستگان سخت و زیانآور تشکیل می‌دهند، افزود: حمایت‌هایی از بازنشستگان این مشاغل صورت می‌گیرد که شامل ۱۵ برابر شدن سابقه حق بیمه، حذف شرط سابقه‌های بازنشستگی برای بیمه شدگان دارای ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب سابقه در کارهای سخت و زیان آور و تسری این حمایت‌ها برای از کارافتادگان فعال در مشاغل سخت و زیانآور است. تنها چهار درصد پرداخت حق بیمه بر عهده کارفرما بوده و بیشترین تامین بار مالی با سازمان است.
روش‌های تعیین سخت و زیانآور بودن مشاغل
ریاضی در خصوص فرآیند بررسی مشاغل مشمول این حوزه گفت: تعیین سخت و زیانآور بودن مشاغل چندین روش دارد. در بسته حمایتی قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور چند مورد شامل بازنشستگی پیش از موعد، انجام معاینات دوره‌ای کارکنان مشمول، بهبود حفاظت فنی و بهداشت محیط کار کارگاه‌های مشمول و… دیده شده است.
وی اشاره ای هم به برخی سوء استفاده‌ها در این حوزه کرد و گفت: این قانون تبدیل به ابزاری برای بازنشستگی پیش از موعد افراد، کاهش نیروی مولد و ماهر، اشتغال پنهان و مجدد بازنشستگان و بازنشستگی نیروهای مازاد برخی از شرکت‌ها به‌جای تعدیل نیرو و… شده است.
ریاضی با بیان اینکه رویکرد کشورها و دیدگاه قانونی آنان در خصوص مشاغل سخت و زیانآور متعدد است، افزود: در برخی از کشورها سن و سابقه ملاک نبوده است. همچنین در کشورهای مورد بررسی در این تحقیق، فقدان قوانین مشخص در خصوص کارکنان شاغل در مشاغل سخت و زیانآور و حمایت از مشاغل مذکور از طریق مقررات عمومی نظیر بازنشستگی پیری، از کارافتادگی، مزایای بیمه بیکاری و… دیده می‌شود. در قاره آسیا، طرح‌های بازنشستگی خاص یا اعطای امتیازهای ویژه در طرح‌های عمومی بازنشستگی مد نظر قرار گرفته است. به طور کلی فقط در 50 کشور دنیا موضوع کارهای سخت مطرح است. در تحقیق پیش‌رو، تجارب کشورهای بلژیک، فرانسه، مجارستان، فنلاند، نیوزیلند، نروژ، پرتغال، لهستان، اسلواکی، اسپالیا و ترکیه در زمینه مشاغل سخت و زیانآور مورد بررسی قرار گرفت. در این کشورها مشاغل سخت و زیانآور براساس معیارها و موقعیت‌های مختلفی از جمله شرایط فیزیک، و در شرایط نادرتر روانی، دسته‌بندی می‌شود.
وی ادامه داد: دلایل مطرح شده برای طرح‌های بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت، مواجهه با ریسک‌های مرتبط با کار، جبران امید به زندگی کمتر، عدم انجام برخی کارها در زمان پیری، دلایل فرهنگی، دلایل سیاسی و… است. یکی از روش‌های تعیین مشاغل سخت و زیانآور، شاخص میزان مصرف انرژی توسط شاغل در انجام کارهاست.
ریاضی تاکید کرد: شاید یکی از بهترین معیارها و راهنماها برای تشخیص سخت و زیانآور بودن مشاغل، بیماری‌ها و آسیب‌های شغلی ناشی از فعالیت‌های کاری است. به نحوی‌که شاید بتوان در مشاغلی که بیماری‌های شغلی در آنها به‌وجود می‌آید را جزو مشاغل سخت و زیانآور محسوب کرد. فهرست بیماری‌های شغلی در سال ۱۹۶۴ در توافق نامه شماره ۱۲۱ سازمان بین‌المللی کار تحت عنوان توافق نامه مزایای ناشی از کار عنوان شده است. البته گروهی اعتقاد دارند که هیچ‌گونه مطالعه علمی یا شواهد تجربی در خصوص پایین‌تر بودن شاخص امید به زندگی کارکنان مشاغل سخت و زیانآور نسبت به سایر مشاغل وجود ندارد.
روش‌های حمایت از مشاغل سخت و زیانآور در دنیا
وی با بیان اینکه برخی از کشورها روش‌های حمایتی خاصی از مشاغل سخت و زیانآور دارند، عنوان کرد: از جمله این روش‌ها می‌توان به استراتژی‌های بهبود ایمنی و سلامت کار، برنامه‌های پیشگیری و توان‌بخشی بیمه بیکاری، سیاست‌های بازار کار خلاقانه، شرایط سختگیرانه بازنشستگی زودهنگام، دسترسی به برخی مزایای اجتماعی مانند از کارافتادگی، بیماری، کاهش ساعت کاری و… اشاره کرد.
ریاضی با اشاره به اعطای سوبسید یا طرح‌های تشویقی برای کارفرمایانی که مسائل ایمنی در مشاغل سخت و زیانآور را رعایت می‌کنند، به عنوان یکی از راهکارهای کاهش آثار این مشاغل بر اقتصاد کشورها گفت: ایمن‌سازی محیط کار و رفع صفت سخت و زیانآور بودن مشاغل برای جلوگیری از خروج زودهنگام کارکنان و ماندگاری بیشتر آنها در بازار کار و متعاقب آن، کاهش بار مالی طرح‌های بازنشستگی زودهنگام بر صندوق‌های بازنشستگی و بودجه عمومی کشورها تاثیرگذار است.
وی خاطرنشان کرد: ایجاد صندوق‌های بیمه‌ای جداگانه برای حمایت از کارکنان شاغل نیز اثرگذار است. هدف از تشکیل صندوق‌های جداگانه حمایت اجتماعی برای شاغلین مشاغل سخت و زیانآور، ارائه خدمات مختلف بیمه‌ای بازنشستگی، از کارافتادگی، بیماری، بیکاری و… است.
ریاضی در خصوص اصلاحات در سیاست‌های حمایتی از کارکنان شاغل در مشاغل سخت، گفت: موردی کردن ارزیابی‌های شرایط کاری و توانایی کاری برای مزایای مستمری ازکارافتادگی، بیماری و بیکاری، بازنگری در قوانین و مقررات جهت افزایش کارایی و… از رویکردهای اصلاحی است که در سیاست‌های حمایتی از این شاغلان می‌توان استفاده کرد.
به گفته ریاضی، در طول اجرای برنامه هفتم توسعه، پیشنهادهایی برای تغییر شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور در خصوص مشمولان قانون کار و تامین اجتماعی ارائه شده است. در این برنامه، میزان سنوات ارفاقی در آن دسته از مشاغل سخت که با انجام تمهیداتی، امکان حذف صفت سخت و زیان آور در آنها وجود دارد، به ازای هر سال انتقال و پرداخت حق بیمه از یک تا سه ماه و تا سقف ۵ سال خواهد بود. همچنین، در خصوص آن دسته از مشاغل که عملاً امکان حذف صفت سخت و زیانآور در آنها وجود ندارد، به ازای هر سال اشتغال و پرداخت حق بیمه از سه تا شش ماه و حداکثر تا ۱۰ سال خواهد بود.
وی افزود: حداقل سن بازنشستگی برطبق قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی (مصوب ۱۴/۷/۱۳۸۰ ) برای مردان ۵۰ سال و برای زنان ۴۵ سال است. تبصره‌ای که در راستای صیانت از سلامت جسمی و روانی نیروی کار کارفرمایان کلیه کارگاه‌های مشمول قانون کار و تامین اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آنها از ابتدای اجرای این قانون، حسب تشخیص مراجع ذیربط سخت و زیان آور اعلام خواهد شد.
این استاد دانشگاه در بخش پایانی سخنانش تاکید کرد: ادامه این روند در مشاغل سخت و زیانآور و در شرایط فعلی، جز بار مالی برای تامین اجتماعی و کشور هیچ دستاوردی نخواهد داشت. همچنین از مشکلات کارفرمایان نمی‌کاهد. باتوجه به تجارب جهانی لازم است، اصلاحات لازم در قوانین و مقررات صورت گیرد و خدمات به مشمولان واقعی ارائه و از سوء استفاده جلوگیری شود.
تاکید تامین اجتماعی بر اصلاح قانون مشاغل سخت و زیان آور
در ادامه این نشست، حسن خردنیا، معاون تعهدات بیمه‌ای اداره کل تامین اجتماعی خراسان رضوی گفت: ما به دنبال حذف عنوان سخت و زیانآور نیستیم، بلکه به دنبال اصلاح روند آن هستیم؛ برخی افراد شاغل در مشاغل سخت و زیانآور برای بازنشستگی پیش از موعد، اضافه کار بیشتری انجام می‌دهند تا مستمری آنان کامل شود؛ اما با ادامه این روند از سازمان تامین اجتماعی اثری باقی نخواهد ماند.
وی افزود: تعداد بازنشستگان در خراسان رضوی بسیار زیاد است و تنها در همین استان، یک هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان مستمری پرداخت می‌شود.
