اقتضائات ورود فناوری و نوآوری به صنعت زعفران

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، «علی محمد شریعتی مقدم»، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق بازرگانی خراسان رضوی در این نشست اظهار کرد: وظیفه داریم از میراث استان خراسان رضوی یعنی زعفران محافظت کنیم و توجه به زنجیره ارزش جهانی این  محصول از اهمیت به سزایی برخوردار است. اتاق بازرگانی مشهد پیگیری‌ها و مطالبه‌گری‌های لازم در این زمینه را انجام خواهد داد.

پیگیری مطالبات تمام بخش‌های زنجیره ارزش زعفران در سطح ملی

در ادامه «سمیرا سبزواری»، رئیس دفتر کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: سازمان‌های دولتی، تشکل‌های بخش خصوصی، مراکز تحقیقاتی و فعالان حوزه زعفران در جهت ارتقاء زنجیره ارزش این محصول فعالیت می‌کنند.

وی با اشاره به نتایج برگزاری همایش روز ملی زعفران در اتاق بازرگانی خراسان رضوی در سال جاری گفت: در این همایش در قالب یک بیانیه، اهم مطالبات فعالان در تمام بخش‌های زنجیره ارزش مطرح شد که این مطالبات در سطح ملی از سوی استانداری خراسان رضوی و بخش خصوصی هر دو پیگیری می‌شود. این بیانیه شامل هفت بند بوده و در آن، به تمام حوزه‌ها از جمله لزوم تفویض اختیارات تصمیم گیری به خراسان بزرگ، تخصیص ردیف‌های بودجه‌ای در جهت تکمیل زنجیره ارزش زعفران، وارد شدن زعفران به بورس بین‌الملل و رفع تعهد ارزی پرداخته شده است. تمام این مفاد توسط استاندار در سطح ملی پیگیری شده و امیدواریم خروجی مطلوبی از این موضوع داشته باشیم.

سبزواری با اشاره به تشکیل دبیرخانه دائمی همایش روز ملی زعفران در اتاق بازرگانی مشهد گفت: برخی چشم‌انداز‌ها برای این دبیرخانه تعریف شده و برنامه‌هایی نوشته شده که در سال جدید با همکاری تمامی ذینفعان بخش خصوص و دولتی پیگیری و اجرایی خواهد شد. همچنین، هم راستا با ایجاد کمیته پایش ذیل دبیرخانه که به رصد مفاد بیانیه می‌پردازد، پیگیر تشکیل کمیته رویداد ملی نیز هستیم که مسئولیت برگزاری نمایشگاه و جشنواره را خواهد داشت.

نوآوری و توسعه فناوری، حلقه مفقوده زنجیره ارزش صنعت زعفران

سپس «مسعود جمشیدیان»، معاون توسعه فناوری پارک علم و فناوری خراسان رضوی عنوان کرد: در عرصه پژوهش و فناوری زعفران تاکنون اتفاقات خوبی رقم خورده است. از سال 1393 به صورت متمرکز در پارک علم و فناوری استان، هدف‌گذاری کردیم که نوآوری و فناوری را در صنعت زعفران به عنوان یکی از صنایع راهبردی کشور و مزیت اصلی استان ارتقاء دهیم.

وی، نوآوری و توسعه فناوری را حلقه مفقوده زنجیره ارزش زعفران دانست و گفت: اتفاقات رخ داده در توسعه نوآوری و استفاده از فناوری در حوزه صنعت زعفران، در مقایسه با اندازه این صنعت قابل توجه نبود.

جمشیدیان با اشاره به اقدام برای ساماندهی شرکت‌های نوآور و فناوری که در این حوزه فعالیت می‌کنند، عنوان کرد: تعداد این شرکت‌ها حتی در حال حاضر نیز زیاد نیست. طبق آخرین آمار تنها 3 شرکت دانش‌بنیان اختصاصی در عرصه زعفران فعالیت می‌کنند. پس از ساماندهی این شرکت‌ها به سراغ ظرفیت‌سازی رفتیم. اگر قرار است توسعه فناوری پایداری در صنعت زعفران اتفاق بیفتد، رکن اصلی آن بخش خصوصی است.

وی افزود: نشان‌های تجاری خوبی پای کار آمدند و در رویداد‌هایی که برگزار شد توانستیم جامعه هدف مخاطبین خود را افزایش دهیم و دغدغه‌های صنایع کلان در عرصه توسعه فناوری و نوآوری را به آن‌ها منتقل کنیم.

معاون توسعه فناوری پارک علم و فناوری خراسان رضوی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید به آن می‌پرداختیم، هم‌افزا کردن و شبکه‌سازی ارکان فعال در عرصه توسعه فناوری صنعت زعفران بود. توانستیم بخش خصوصی و دستگاه‌های دولتی مرتبط را در قالب یک میز تخصصی از سال 1398 دور هم جمع کنیم و بنا بر این داشتیم که یک بار به صورت عملیاتی چالش‌های مربوط به این صنعت را احصا نماییم و بر اساس یک برنامه‌ریزی مدون مبتنی بر توسعه فناوری به این چالش‌ها بپردازیم و خروجی بگیریم. به دلایلی این امر ادامه پیدا نکرد؛ اما امیدواریم با نامگذاری روز ملی زعفران، بتوانیم بار دیگر به چالش‌های پیش روی توسعه فناوری در صنعت زعفران بپردازیم و پیشنهادات خوبی برای رفع این موانع ارائه کنیم.

وی اذعان کرد: مقرر شده از مطالب مطرح شده در این جلسه بیانیه‌ای آماده شود و تکالیفی از این بیانیه متوجه دستگاه‌های دولتی است. همچنین، یک دبیرخانه دائمی برای میز تخصصی زعفران خواهیم داشت و تمام نیاز‌ها و پیشنهادات از طریق دبیرخانه منتقل خواهد شد. میز بعدی در خرداد‌ماه سال آینده تشکیل خواهد شد و امیدواریم این میز شروعی باشد تا اتفاقات خوبی در زمینه زعفران رقم بخورد.

رشد چشمگیر سطح زیر کشت پسته و زعفران طی 20 سال اخیر

«سید ابوالقاسم حقایقی مقدم»، رئیس دهکده فناوری و نوآوری کشاورزی، منابع طبیعی و صنایع غذایی خراسان رضوی نیز در ادامه این جلسه اظهار کرد: کشاورزی با چالش‌های بسیاری رو به رو بوده و مهم‌ترین این چالش‌ها کمبود آب است. در سال 1390 در خراسان رضوی 6 میلیارد متر مکعب آب در اختیار کشاورزان بوده و این عدد در سال 1401 به 4 میلیارد متر مکعب رسیده است؛ یعنی ما یک سوم منابع آب در اختیار بخش کشاورزی را تنها در عرض 10 سال از دست داده‌ایم.

وی اضافه کرد: خوشبختانه در این مدت به همان نسبت کاهش سطح زیر کشت و تولید نداشتیم و این نشان می‌دهد که بخش کشاورزی توانسته با اقداماتی تاب‌آوری در مقابل تنش‌های بزرگ داشته باشد.

رئیس دهکده فناوری و نوآوری کشاورزی، منابع طبیعی و صنایع غذایی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: اتفاق دیگر، تغییر الگوی کشت بوده و ما به سمت کشت محصولات کم‌آب‌طلب خصوصا پسته و زعفران رفته‌ایم. سطح زیر کشت این دو محصول افزایش بسیار زیادی حتی تا 100 برابر طی 25 سال گذشته داشته است. در خراسان رضوی ما پرچم‌دار محصول ویژه و استراتژیک زعفران هستیم و مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان نیز به همین دلیل اقدامات ویژه‌ای را در این خصوص طی سال‌های گذشته انجام داده است.

حقایقی مقدم ادامه داد: علاوه بر موضوعات تحقیقاتی در حوزه فناوری نیز اتفاقاتی رقم زدیم و در فرآوری این محصول از تولید عصاره و اسانس گرفته تا تولید پودر و استخراج کروسین و… فناوری‌هایی را در مرکز تحقیقات و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان در دهکده فناوری و نوآوری کشاورزی، منابع طبیعی و صنایع غذایی استان عرضه کردیم. با این حال، نیاز داریم که شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان حضور جدی‌تری در موضوع زعفران که محصول ویژه استان است، داشته باشند.

اختصاص اعتبار مالیاتی؛ فرصتی برای توسعه صنعت زعفران

سپس «زهرا رحم‌جو»، عضو ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان علوم و فناوری‌های گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور که به صورت برخط در این جلسه حضور داشت، اظهار کرد: از جمله خدماتی که ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان علوم و فناوری‌های گیاهان دارویی و طب سنتی می‌تواند به شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های بزرگ و محققین ارائه دهد، اعتبار مالیاتی است.

وی افزود: حدود دو سال از ارائه این کمک به تمام حوزه‌ها می‌گذرد؛ اما شرکت‌های توانمند حوزه زعفران در این میان حضور ندارند. از طرفی شرکت‌هایی که در حوزه تجارت زعفران هستند احتمالا مالیات‌های زیادی پرداخت می‌کنند. ما می‌توانیم به شرکت‌هایی که روی ایده‌های نوآورانه در سطح دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند اعتبار مالیاتی بدهیم.

رحم جو تصریح کرد: یکی دیگر از ظرفیت‌های معاونت علمی ریاست جمهوری، آمادگی پذیرش بسیاری از شرکت‌های نوآور حوزه زعفران به عنوان شرکت‌های خلاق است. شرکت‌های خلاق هنوز از جهت سطح فناوری به شرکت‌های دانش‌بنیان نرسیده‌اند یا نتوانسته‌اند شروط دانش‌بنیانی را بگذرانند که این شرکت‌ها مورد حمایت قرار گرفته و مشاوره به آن‌ها داده می‌شود و امیدواریم طی سال‌های آتی به شرکت‌های دانش‌بنیان بپیوندند.

کاهش سهم ایران از تجارت جهانی زعفران

در بخش دیگری از این نشست، «ابوالفضل پهلوان‌لو»، عضو موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در خصوص چالش‌های صنعت زعفران عنوان کرد: یکی از چالش‌های با اهمیت در حوزه زعفران، عملکرد پایین در واحد سطح است. عملکرد سه کیلوگرم زعفران در هکتار در شأن مزارع زعفران ایران نیست. قیمت بالای زعفران، ورود رقبای نوظهور، تقویت رقبای سنتی نیز از جمله چالش‌هایی است که باعث خواهد شد سرنوشت خوبی برای زعفران ما رقم نخورد.

وی در خصوص استفاده از مکانیزاسیون در صنعت زعفران نیز گفت: این چالش از ابتدا وجود داشته و هنوز گریبانگیر کشاورزان ماست. کاهش سهم ایران از تجارت جهانی در این حوزه به 50 درصد یکی دیگر از چالش‌های این حوزه است. در سال 2017، ایران 30 درصد از سهم خود را از دست داد و کشوری مانند افغانستان که تا این سال هیچ سهمی از تجارت زعفران نداشت، نزدیک به 20 درصد از سهم تجارت زعفران را از آن خود کرد.

عضو موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی خاطرنشان کرد: گسستگی در کار‌ها و کمبود شرکت‌های دانش‌بنیان، یکی از چالش‌های حوزه فناوری و استخراج مواد موثره از گیاه زعفران است. در حوزه دارو‌ها، مکمل‌ها و ترکیبات آرایشی، در خارج از کشور بهتر عمل شده و سهم زعفران در 10 سال اخیر از صنعت دارو و غذا دارو و مکمل از 10 درصد به 20 درصد افزایش پیدا کرده است.

لزوم ایجاد زیرساخت‌های نگهداری گل زعفران

«عبدالله ملافیلابی»، عضو هیات علمی موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی نیز اظهار کرد: باید یک سازمان متولی برای موضوع زعفران وجود داشته باشد که آن را ساماندهی کند. اولین مشکل ما این است که پهنه‌بندی اکولوژیکی نداریم تا بر اساس منابع دستورالعمل بدهیم. پیاز استانداردی در بازار نداریم که این موضوع نیز اهمیت زیادی دارد. زیرساخت‌ها باید فراهم شود، نگه‌داری پیاز نیاز به شرایط خاصی بستگی دارد. در مرحله تولید، یکی از مسائل برداشت است و هنوز مطابق با شرایط اقلیمی کاری صورت نگرفته است.

وی اضافه کرد: تحقیقات باید خصوصی و کاربردی باشد. هنوز شرایط بهینه و زیرساخت‌های نگهداری گل را در اوج برداشت آن نداریم. به یک ماشین جداسازی گل از کلاله نیازمندیم و تاکنون این ماشین بومی‌سازی نشده و مکانیزاسیون باید وارد این صنعت شود. باید یک دستگاه اصالت‌سنج برای زعفران داشته باشیم. به دلیل گران شدن زعفران، بسیاری از کشور‌ها به این سو روی آورده‌اند. زعفران یک گیاه صنعتی و ملی بوده و راهی جز کار کردن در سه حوزه غذا، غذا_دارو‌ها و بهداشت و سلامت نداریم. باید از خام‌فروشی نیز تا حد ممکن جلوگیری کنیم.

ملافیلابی ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات ما، ضایعات زعفران است. در مراحل تولید و فرآوری باید این موضوع را شناسایی و امکان‌سنجی کنیم تا از آن در تولید محصولات غذایی استفاده شود.

سپس، «حسن فیضی»، عضو هیات علمی پژوهشکده ملی زعفران در بخش دیگری از این جلسه بیان کرد: در خصوص مشکلات صنعت زعفران تحقیقات و مطالعه انجام شده اما در اجرا ضعیف عمل شده است. دورریز بالایی از این گیاه داریم که بایستی از آن جلوگیری شود چرا که بخش‌های مختلف این گیاه قابلیت‌های بالایی دارد. از سویی، تجاری کردن محصولات دارویی زعفران کار ارزشمندی است؛ اما از این موارد بسیار کم اتفاق افتاده است. در پژوهشکده ملی زعفران تلاش در ارائه خدمات فنی به سطوح مختلف داریم و وظیفه ما حمایت از بخش‌های مختلف است و پذیرای تمامی نخبگان و فعالان این حوزه هستیم.

در ادامه «فرشید منوچهری»، دبیر شورای ملی زعفران ایران گفت: مکانیزاسیون برای زعفران، در استان یا مناطقی که 75 درصد کشاورزان آن خرده‌مالک هستند، نمی‌تواند اجرایی شود. ضروری است در این زمینه تدبیرهای لازم اندیشیده شود. در بحث فراوری زعفران نیز داروهای بسیاری از زعفران در داخل کشور تولید شده؛ اما هیچکدام از این دارو‌ها در سطح بین‌المللی ثبت نشده است. بایستی در این حوزه نیز خلاءها را جبران نماییم.

در ادامه پریسا مردانی، مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال صنعت زعفران اظهار کرد: اگر بخواهیم دارو‌های زعفران ثبت شود، ابتدا باید تولید این محصول شناسنامه‌دار گردد.