چالش‌های کمبود نیروی کار ماهر در خراسان رضوی

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، «رضا حمیدی»، رئیس این کمیسیون، اظهار کرد: بر مبنای جلسات کمیسیون مسئولیت‌های اجتماعی و ارتقاء اخلاق کسب‌وکار اتاق بازرگانی مشهد، 70 شاخص در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی در کمیسیون گردآوری شد. ضرورت دارد سند مسئولیت‌های اجتماعی و ارتقاء اخلاق کسب‌وکار اتاق تدوین گردد تا در اتاق بازرگانی خراسان رضوی و تشکل‌های زیر مجموعه آن در راستای آنها اقدام گردد.

وی، قدرتمند شدن یک کشور را در گرو صنعت و تجارت موفق دانست و افزود: درصورتی کشورهای جهان موفق و قدرتمند خواهند شد که دارای صنعت توسعه یافته و مشاغل پایدار باشند. اگر از ورود کالای قاچاق در کشور جلوگیری شود، 500 شغل شرافتمندانه ایجاد خواهد شد. همچنین، با جلوگیری از ورود کالاهای وارداتی دارای مشابه داخلی و خرید اجناس ایرانی توسط مردم، شغل پایدار در کشور ایجاد می‌شود.

حمیدی خاطرنشان کرد: اغلب کشورهای دنیا، دارای ظرفیت و مزایای محدودی هستند؛ اما در حوزه صنعت و تولید بسیار قوی عمل می‌کنند. ایران دارای فرصت و مزایای متعددی است؛ اما از این فرصت‌ها استفاده درستی صورت نمی‌گیرد.

وی در بخش دیگر سخنانش به عدم هم‌خوانی برخی رشته های دانشگاهی با نیاز جامعه اشاره و تاکید کرد: آموزش‌های کنونی متناسب با دانش و تکنولوژی دنیا نیست و باید به هرم آموزشی در این حوزه توجه شود. تناسب لازم میان آموزش و نیاز کشور به ویژه در بخش صنعت وجود ندارد و متاسفانه عمده صنایع در تامین نیروی انسانی با چالش روبه‌رو هستند.

ضرورت توسعه آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای در کشور

«محمدحسین روشنک»، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز عنوان کرد: ضرورت دارد که آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای در کشور توسعه پیدا کند تا چالش نیروی کار ماهر رفع گردد. یکی از راهکارهای توسعه آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای، ساخت هنرستان‌های مجهز برای رشته‌های مورد نیاز در حوزه صنعت است؛ اما این هنرستان‌ها نباید صرفا برای حوزه صنعت باشد؛ بلکه باید آموزش و رشته‌های فراگیر (عام) نیز در آن تدریس گردد.

روشنک در بخش دیگر سخنانش به چالش نیروی کار ماهر در استان اشاره و تاکید کرد: خراسان رضوی با بحران کمبود نیروی کار ماهر مواجه است. مرکز آموزش‌های اتاق بازرگانی مشهد سالانه دوره‌های آموزشی متعددی برگزار می‌کند؛ اما متاسفانه تعداد فراگیران مهارت‌های صنعتی اندک است. نیروی انسانی بعضا تمایل به فراگیری مهارت ندارد؛ چرا که سبک فکری برخورداری از شغلی راحت و بدون دردسر، از طریق سیستم و نظام آموزش‌وپرورش در ذهن دانش آموزان نهادینه می شود.

«ضرورت تدوین سند مسئولیت‌های اجتماعی و عمل به آن

«محمود امتی»، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز گفت: کمبود نیروی کار ماهر و فرار نیروی انسانی از بخش اشتغال از موضوعات مهمی است که باید در سند راهبردی مسئولیت‌های اجتماعی و ارتقاء اخلاق کسب‌وکار به آن توجه شود و در راستای حل مشکلات این حوزه، چاره اندیشی گردد.

وی در بخش دیگر سخنانش به ضرورت تدوین سند مسئولیت‌های اجتماعی اشاره و بیان کرد: ضروری است آسیب و پیامدهای آموزش‌های فعلی برای ورود به بازار کار شناسایی و رفع گردد. بسیاری از فارغ‌التحصیلان و  نیروهای کار ماهر فنی از آینده کاری خود اطلاع ندارند. باید بررسی و مشخص شود که برای پایداری نیروی کار ماهر چه جذابیت و شرایطی باید فراهم گردد. این موارد از موضوعات مهمی است که باید در سند راهبردی کمیسیون عنوان و راهکار پیشنهادی برای آن ارائه شود.

امتی تاکید کرد: تضاد منافع در مسائل اقتصادی، سبب عدم حضور پایدار نیروی کار ماهر در بخش‌های مختلف می‌شود. برخی نیروهای کار ماهر در تمامی حوزه‌های اقتصادی فعالیت می‌کنند تا نیاز خود را تامین کند؛ این در حالی است که پایداری آنان در یک حرفه موجب افزایش مهارت‌ها می شود. ضرورت دارد که این موضوعات از سوی متولیان، فعالان اقتصادی، کارشناسان، بخش خصوصی و دولتی و… عارضه‌یابی و بررسی گردد.

نیروی انسانی سرمایه صنعت است

«عبدالله یزدان‌بخش»، رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی مشهد، نیروی انسانی را سرمایه مهم در بخش صنعت دانست و تاکید کرد: نیروی کار ماهر، سرمایه صنعت است و ضرورت دارد به صورت مستمر آموزش آنان به درستی انجام گیرد که یکی از لازمه‌های آن، توسعه مراکز فنی‌وحرفه‌ای و هنرستان‌هاست. خراسان رضوی با کمبود نیروی کار ماهر، نیمه ماهر و ساده مواجه است. متاسفانه فرهنگ کشور در حفظ نیروی انسانی نیز ایراداتی دارد که باید اصلاح گردد.

توسعه آموزش راهکار رفع کمبود نیروی انسانی است

در ادامه، «محسن خندان دل»، رئیس کمیسیون خدمات فنی، مهندسی، مشاوره‌ای و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی عنوان کرد: بر اساس مطالعات منتشر شده از مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در پاییز 1402، میانگین نرخ بیکاری در کشور 34.1 درصد بوده است.

وی راه‌کار گذر از بحران کمبود نیروی انسانی را توسعه آموزش دانست و افزود: حوزه آموزش در کشور باید از بعدهای مختلف عارضه‌یابی شود. آموزش غیرمتمرکز در کشور توسعه پیدا کرده است. درصورتی که آموزش متمرکز گردد، بسیاری از دغدغه‌ها رفع خواهد شد. عدم آموزش حرفه‌ای و عدم کاربردی‌ بودن آموزش‌ها از دیگر دغدغه‌ها در این حوزه است. در کشورهای ترکمنستان، تاجیکستان و ارمنستان که در همسایگی ایران هستند، تلاش و فعالیت‌های خوب و متعددی برای توسعه آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای صورت گرفته است.

فرهنگ‌سازی مصرف بهینه انرژی یکی از مسئولیت‌های اجتماعی است

سپس «نسرین یوسفی عارفی»، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی مشهد خاطرنشان کرد: فرهنگ‌سازی مصرف بهینه ذخایر انرژی، یکی از مسئولیت‌های اجتماعی است که فعالان اقتصادی نیز باید به آن توجه کنند. مصرف بهینه انرژی یکی از دستورکارهای مورد پیگیری در کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی مشهد است. باتوجه به اینکه انرژی به صورت ارزان در اختیار مردم قرار می‌گیرد، ضرورت دارد که فرهنگ‌سازی برای استفاده بهینه صورت گیرد.

«محمدحسین پاپلی یزدی»، استاد بازنشسته دانشگاه تربیت مدرس تهران نیز خاطرنشان کرد: باید آمارهای درست و دقیق در زمینه اشتغال و آموزش فنی‌‌وحرفه‌ای تهیه گردد.

وی افزود: هنرستان شرکت نفت اهواز یکی از هنرستان‌های نمونه‌ موفق کشور است که توسط انگلیسی‌‌ها در سال ۱۳۳۰ احداث و تجهیزات فعلی آن باوجود قدیمی‌بودن بسیار باارزش است. باید از ظرفیت نیروی آموزشی قدیمی برای توسعه دانش فنی‌وحرفه‌ای استفاده کرد.

در ادامه «محسن محسنی»، نایب رئیس کمیسیون کار و تامین اجتماعی اتاق بازرگانی خراسان رضوی تاکید کرد: ایران با بحران کمبود نیروی انسانی مواجه است. تحولات کار در ایران به چهار دوره تقسیم می‌شود و تغییر فرهنگ جامعه، یکی از موضوعات اثرگذار در کاهش نیروی انسانی است. باید مطالعات آینده‌پژوهی در خصوص شرایط نیروی انسانی و کار در 10 سال آتی آغاز و راهکارهایی برای رفع مشکلات این حوزه اتخاذ گردد. ضمن اینکه با فراهم سازی شرایط کار مجاز، نیروی کار ماهر جذب خواهد شد.

هدفگذاری کمیسیون برای ارتقاء اخلاق کسب و کار

سپس «سهیل پروازی»، دبیر کمیسیون مسئولیت‌های اجتماعی و ارتقاء اخلاق کسب‌وکار اتاق بازرگانی مشهد تاکید کرد: کمیسیون مسئولیت های اجتماعی و ارتقاء اخلاق کسب و کار در تلاش است تا سرمشق و الگویی مسئولانه را در پرداختن به کاستی‌ها و معضلات اجتماعی ایجاد کند و با یافتن راه‌حل‌ها در چهارچوب فکری و خرد جمعی، بتواند تاثیر مثبت خود را بر جامعه بگذارد. این کمیسیون در رسالت‌های خود به دنبال ارتقاء اخلاق کسب‌وکار است تا با به اشتراک‌گذاری افکار و اندیشه‌های ژرف و مرور اقدامات و تجربیات موثر، به پیاده‌سازی اهداف والای مسئولیت اجتماعی شرکتی، بپردازد.

وی در بخش دیگر سخنانش به میزان درآمد کشورها از صادرات و واردات نیروی کار ماهر اشاره و تاکید کرد: کشور هند ‌در ‌سال2019‌ حدود 83‌ میلیارد دلار و در‌ ‌یک دوره 40‌ ساله ‌از ‌سال 1980‌ تا 2019‌ ‌در‌ مجموع یک هزار و 46 میلیون دلار از اعزام نیروی کار به خارج از کشور درآمد کسب کرده است.

پروازی افزود: نتایج یک پژوهش مستقل که با شبیه‌سازی مبتني بر شبکه‌های عصبي انجام شده است میزان مشارکت نیروی کار زنان، مردان و کل جمعیت در یک بازه 10 ساله را بررسی کرده و پیش‌بینی نموده که مشارکت نیروی کار جمعیت ایران تا سال 1407 روند نزولی داشته باشد.

وی در ادامه تشریح کرد: ‌میزان مشارکت‌ نیروی‌ کار مردان 15 تا 64 ساله، از حدود 74.5 درصد در سال 97 به 73.5 در سال 1407 خواهد رسید. در یک‌ دهه‌، یک ‌درصد ‌از‌ مشارکت‌ این ‌دسته ‌از ‌مردان ‌در‌ حوزه ‌کار ‌کاسته ‌خواهد‌ شد؛ ‌بنابراین ‌در ‌این 10‌ سال‌، میزان ‌مشارکت‌ نیروی‌کار ‌در‌کل ‌جمعیت ‌ایران از 46.5 درصد ‌در ‌سال۱۳۹۷ به 44.5 درصد در سال 1407 کاهش پیدا خواهد کرد.

توسعه کشور در گرو توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای است

در ادامه، «حمیدرضا همت‌آبادی»، پژوهشگر مجمع خیرین توسعه فنی‌وحرفه‌ای استان گزارشی از پژوهش‌های این مجمع در خصوص چالش‌های کمبود نیروی کار ماهر ارائه کرد و گفت: در راستای اجرای مسئولیت‌های اجتماعی باید تربیت نیروی کار توانمند و دارای شایستگی، توسعه و تقویت گردد.

وی افزود: ساخت و تجهیز هنرستان نسبت به دبیرستان هزینه زیادی دارد. با ساخت هنرستان مجهز برای دانش‌آموزان، نیروی انسانی باهوش، توانمند، جوان، بالاقوه، بااستعداد، متعهد و وفادار رشد پیدا کرده و برندهای سازمانی دارای اعتبار پایداری می‌شوند. همچنین با توسعه آموزش فنی‌وحرفه‌ای، نیاز نوجوانان به‌موقع پاسخ داده شده و با اشتغال پایدار آنان آسیب‌های اجتماعی کاهش پیدا می‌کند.

همت‌آبادی، سیستم آموزش فنی‌وحرفه‌ای دوگانه آلمان را یکی از بهترین سیستم‌های آموزشی دنیا دانست و ادامه داد: در ساختار سیستم آموزشی دوگانه آلمان، نوجوانان می‌توانند در هر زمانی به سیستم آموزش فنی و حرفه‌ای ورود پیدا کنند. همچنین در این سیستم، برنامه‌های آموزشی تدوین شده و اتاق بازرگانی نظارت کننده اجرای برنامه‌های آموزشی است.

وی افزود: هویت‌یابی دانش‌آموزان یکی از موضوعات مهم در توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای است که سبب می‌شود افراد به واسطه درآمد، هویت خود را پیدا کنند. سیستم نظام آموزش و پرورش کشور ناکارآمد بوده و از سال ۲۰۱۱ تاکنون افت سواد خواندن در میان دانش‌آموزان کشور مشهود است. در آینده نزدیک، ارتباط فرهنگی ما با نسل آینده دچار اختلال می‌شود. توسعه کشور در گرو توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای بوده که لازمه آن نظارت و کنترل اتاق‌های بازرگانی است. تاکنون سه بار سیستم آموزش فنی‌وحرفه‌ای کشور اصلاح شده اما هربار با شکست مواجه شده است.

نیاز ایران به استراتژی‌های هوشمندانه در مدیریت منابع انسانی و سیاست‌های آموزشی

«نجمه سوری ناصری»، کارشناس مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی مشهد نیز در خصوص چالش‌های کمبود نیروی کار ماهر، اظهار کرد: احیاء مسئولیت‌های اجتماعی شرکتی و مسئولیت‌های بنگاه‌های اقتصادی برای توانمندسازی افراد پیرامون یک اصل است که در دنیا صورت می‌گیرد و امنیت بنگاه‌ها و حفظ و پایداری آن‌ها و در عین حال توانمندسازی مردم و ایجاد کسب‌وکارهای خرد را به دنبال دارد. فقدان برنامه‌های آموزشی ساختار یافته متمرکز بر مهارت‌ها در نظام آموزشی کشورها، از جمله ایران باعث شده کشورها به استراتژی‌های هوشمندانه در مدیریت منابع انسانی و سیاست‌های آموزشی نیاز پیدا کنند.

وی افزود: در ایران تحریم‌ها نیز تا حدودی ساختار بازار کار را تحت‌تاثیر قرار داده است، به نحوی که بخشی از نیروی‌کار شاغل در فعالیت‌های مرتبط با تحریم را که عمدتا مربوط به مشاغل با ارزش افزوده بالاتر هستند، ناخواسته وادار به مهاجرت به سمت مشاغل با سطح ارزش افزوده کمتر کرده است.

وی ادامه داد: به عنوان یک کارفرما، نمی‌توان همه عوامل بازنشستگی یا استخدام را کنترل کرد؛ اما می‌توان اهمیت برنامه‌های آموزش حرفه‌ای و کارآموزی و همچنین نقش سیاست‌ها و ابتکارات دولت را برای پرکردن شکاف مهارت‌ها بررسی کرد. به گونه‌ای که از یک طرف آموزش و تربیت نیروی‌کار ماهر و از طرف دیگر سیاست‌های دولت در ارتباط با دستمزد نیروی‌کار در اولویت تصمیم‌گیری قرار گیرد. یکی از راه‌حل‌های مقابله با کمبود نیروی‌کار ماهر در ایران به‌کارگیری ترکیبی از آموزش مهارت‌های فنی و تخصصی برای مشاغل صنعتی و همچنین تغییر نگرش‌ عمومی در مورد مهارت‌های صنعتی و حرفه‌ای است.

وی، علل کمبود نیروی کار ماهر و نیروی انسانی را  عدم تطابق بین مهارت های موجود و نیازهای بازار کار، عدم جذابیت کافی مشاغل، مهاجرت نیروی کار ماهر و پیری جمعیت دانست و خاطرنشان کرد: بر اساس نتایج منتشره مرکز آمار ایران، از طرح نیروی کار در فصل زمستان سال 1402، نرخ مشارکت اقتصادی استان نسبت به فصل قبل 1.3 درصد کاهش و نسبت به فصل مشابه سال قبل از آن، 0.1 درصد افزایش یافته است. نرخ بیکاری استان نسبت به فصل قبل 1 درصد افزایش و نسبت به فصل مشابه سال قبل 3.1 درصد کاهش یافته است. در کنار مشکلات و معضلات اقتصاد کلان ایران، یکی از دلایل بالا بودن میزان بیکاری به ویژه در جمعیت تحصیل‌کرده، فقدان مهارت است. بر این اساس، داشتن مهارت، عامل دستیابی به شغل پایدار و ایجاد فرصت‌های شغلی شناخته می‌شود.

وی، راهکارهای رفع کمبود نیروی کار ماهر را استفاده از نیروی کار خارجی، آموزش و بازآموزی، استفاده از فناوری، اصلاح نظام آموزشی، ترویج فرهنگ کارآفرینی، تغییر نگرش به کار و مشاغل دانست و بیان کرد: دولت می‌تواند در برنامه‌هایی از جمله تشویق کارفرمایان به استخدام کارآموزان بیشتر و به‌خصوص استفاده از ظرفیت‌های بالقوه موجود در هنرستان‌های فنی کشور، برای جذب هنرجویان این رشته‌ها که در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای به کسب مهارت می‌پردازند، در قالب دوره‌های کارآموزی، سرمایه‌گذاری کرده و شکاف مهارتی را کاهش دهد. علاوه بر این، در این زمینه می‌تواند از موسسات و آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای آزاد نیز جهت آموزش مهارت‌های هنرجویان استفاده کرده و این فرصت را برای این قشر فراهم کند تا مهارت‌های نسل بعدی را بیاموزند. از طرفی، همکاری در تحقیق، توسعه و نوآوری بین دانشگاه‌ها یا موسسات تحقیقاتی و صنایع، علاوه بر حل مشکل کمبود نیروی‌کار ماهر، نقشی اساسی در توسعه اقتصادی کشور دارد. صنعت از آزمایشگاه‌ها و فناوری‌های پیشرفته دانشگاهی بهره می‌برد، در حالی که موسسات تحقیقاتی آموزشی درباره واقعیت تجاری و نیازهای بازار می‌آموزند. دولت باید شرایطی را فراهم آورد تا با رفع موانع قانونی و فرهنگی، ارتباط بین صنعت و دانشگاه را تسهیل کند و از این طریق، نیروی‌کار تحصیل‌کرده را جهت جذب در صنعت به کار بگیرد.

«سولماز الهامی»، عضو هیات علمی دانشگاه تابران و عضو کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی مشهد نیز در خصوص چالش‌های منابع انسانی در صنعت، بیان کرد: فقدان نیروی کار ماهر در تمام رده‌ها، افزایش زمان پرشدن پست خالی، افزایش هزینه استخدام، عدم تعادل در شاخص‌های منابع انسانی، عملکرد پایین کارکنان تازه استخدام شده، کاهش نرخ ماندگاری کارکنان، رقابت غیراخلاقی شرکت‌ها در جذب نیرو، تغییر در فرهنگ شرکت، تغییر در جو سازمانی، پایین بودن تعهد و مسئولیت پذیری، بی‌انگیزه‌ بودن کارکنان و… از جمله چالش‌های فقدان نیروی کار ماهر در صنعت است.‌

«تیموری»، عضو کمیسیون مسئولیت‌های اجتماعی و ارتقاء اخلاق کسب‌وکار اتاق بازرگانی مشهد نیز تاکید کرد: سبک زندگی نسل  z(مخفف زومرها: نسلی که به طور کامل با تکنولوژی و ابزارهای دیجیتالی بزرگ شده‌اند و به دنبال تجربه‌های متفاوت و جذاب هستند) با گذشته متفاوت است. این نسل، نیروی ماهر متخصص آینده صنعت را تشکیل می‌دهد؛ اما متاسفانه برخی ارزش‌ها و فرهنگ‌ها برای آنان درونی نشده است. ارزش آفرینی، توسعه مهارت‌ها، تفکر نقادانه و خلاقانه، کنش‌گری و… از موضوعاتی است که در سیستم آموزش و پرورش کشور به دانش‌آموزان تدریس نمی‌شود.