سرمایه افغان‌ها در راه ایران

در نیمه اول سال قبل، غنا با حجم سرمایه یک‌میلیارد و ۶۸۰میلیون دلاری، کشور نخست سرمایه‌گذار در ایران بوده است. اگرچه افغانستان در ۶ماه سال گذشته مانند امسال، در تعداد پروژه‌ها، کشور اول بوده، اما کاهش چشمگیر حجم کل سرمایه‌گذاری خارجی، این کشور را به نخستین کشور سرمایه‌گذار در ایران تبدیل کرده است. با این حال تجارت ایران با این کشور همسایه از زمان حضور طالبان در رأس قدرت، روند کاهشی را طی کرده؛ به‌گونه‌ای‌که افغانستان از ابتدای امسال از جمع ۵کشور نخست مقصد صادراتی ایران حذف شده است.

بنا بر تازه‌ترین گزارش منتشره وزارت صمت، سرمایه‌گذاری‌های خارجی مصوب در شش‌ماهه اول سال 1401 نسبت به شش‌ماهه اول سال 1400 به یک‌پنجم کاهش یافته است. این کاهش فزاینده در تعداد معادل 5/ 7درصد و در حجم نیز معادل 7/ 82درصد بوده است. همچنین پنج کشوری که بیشترین حجم سرمایه‌گذاری در ایران را داشته‌اند، به ترتیب افغانستان، چین، ترکیه، هند و امارات بوده‌اند. نکته قابل‌توجه این گزارش، حضور افغانستان در سرلیست سرمایه‌گذاران خارجی در ایران از نظر حجم است.

این اتفاق در حالی رخ داده که کشور افغانستان در سال جاری از پنج مقصد صادراتی ایران حذف شده است و کارشناسان در توضیح این رویداد، تصریح کرده بودند دلیل اصلی عقب‌گرد ایران در بازار افغانستان، سیاست‌های طالبان است که موجب کاهش قدرت خرید مردم افغانستان و در نتیجه، کاهش واردات و خروج سرمایه از این کشور شده است. اما آنچه در این گزارش جالب است، حجم سرمایه‌گذاری افغانستان است. اگرچه افغان‌ها در شش‌ماهه سال گذشته، حجم سرمایه‌گذاری بیشتری در ایران انجام دادند، اما در آن دوره در پله سوم ایستاده بودند. حال با توجه به کاهش چشمگیر سرمایه‌گذاری خارجی مصوب در نیمه نخست امسال، این کشور با حجم سرمایه کمتر، در راس کشورهای واردکننده پول به ایران قرار گرفته است. در شش‌ماهه اول سال گذشته اولین سرمایه‌گذار خارجی در ایران، غنا با حجم سرمایه 1680میلیون دلار بود؛ اما در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری، افغانستان توانسته با مبلغ 8/ 149میلیون دلار به این جایگاه دست یابد. در نیمه نخست سال گذشته، افغانستان با 208میلیون دلار سرمایه، سومین کشور سرمایه‌گذار در ایران بود.

سرمایه‌گذاری خارجی مصوب

در شش‌ماهه اول سال 1400، تعداد کل سرمایه‌گذاری خارجی مصوب، 79 پروژه بود و حجم سرمایه‌گذاری در این تعداد پروژه نیز مبلغ 2215میلیون دلار بوده است. این در حالی است که این رقم در شش‌ماهه نخست سال 1400 به 73 پروژه با هزینه 4/ 382میلیون دلار رسیده است. مقایسه آمارهای مذکور نشان می‌دهد تعداد پروژه‌های مصوب با کاهش 5/ 7درصدی و حجم سرمایه‌‌گذاری با کاهش قابل‌توجه 7/ 82درصدی روبه‌رو بوده است.همچنین سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای 52 پروژه که در حال طی مراحل اجرایی هستند، در شش‌ماهه اول سال 1400 معادل 2033میلیون دلار بوده است؛ حال آنکه تعداد این پروژه‌ها در شش‌ماهه اول امسال 39 عدد بوده که سرمایه‌گذاری خارجی مصوب آن نیز 8/ 285میلیون دلار برآورد شده است.از سوی دیگر، تعداد پروژه‌های «در حال بهره‌برداری» با سرمایه‌گذاری خارجی مصوب در نیمه نخست سال گذشته 27 عدد بوده‌اند و 182میلیون دلار هزینه داشته‌اند. این در حالی است که همین اعداد و ارقام در شش‌ماهه اول سال 1401 به 34 پروژه با هزینه 6/ 96میلیون دلار رسیده است. سرمایه‌گذاران در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری، 65 پروژه در بخش صنعت، 5 پروژه در بخش معدن و همچنین 3 پروژه در تجارت داشته‌اند. به عبارت دیگر درصد مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی به ترتیب در بخش صنعت معادل 89درصد، در بخش معدن معادل 7درصد و بالاخره در بخش تجارت معادل 4درصد بوده است.

کشورهای خارجی با بیشترین حجم سرمایه‌گذاری

کدام کشورها بیش از همه در ایران سرمایه‌گذاری کردند؟ طبق همین گزارش، پنج کشوری که بیش از همه در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند، به ترتیب عبارت از افغانستان، چین، ترکیه، هند و امارات بوده‌اند.

افغانستان: این کشور همسایه در شش‌ماهه نخست امسال، بیشترین حجم سرمایه‌گذاری در ایران را که معادل 8/ 149میلیون دلار  است داشته است. البته بنا بر گزارش‌های رسمی، در سال جاری حجم صادرات کالا و خدمات از ایران به مقصد افغانستان حدود۳۰درصد نسبت به میزان مشابه در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است؛ صادراتی که در سال مالی ۱۳۹۹ به حدود ۲میلیارد و ۸۰۰میلیون دلار رسید و رقمی که حدود ۴۰درصد حجم بازار صادرات به افغانستان را تشکیل می‌داد. پس از تسلط طالبان بر کابل، ارتباط تجاری از طریق مرزهای ایران با این کشور عملا به مدت ۳ ماه قطع شده بود که این امر بر میزان مناسبات تجاری میان دو کشور تاثیرات عمیقی گذاشته و منجر به کاهش حدود ۳۰درصدی صادرات به افغانستان شد. کارشناسان معتقدند دلیل اصلی کاهش حجم تجارت ایران با این کشور همسایه، سیاست‌های طالبان، فروکاست امنیت اقتصادی در این کشور و همچنین کاهش قدرت خرید مردم است. آن روی دیگر سکه هم فرار این سرمایه به کشورهای دیگر است؛ به نظر می‌رسد مردم این کشور با توجه به شرایط حاکم، تمایل بیشتری به خروج سرمایه خود از افغانستان دارند؛ گزاره‌ای که آمار جدید منتشره وزارت صمت بر آن مهر تایید می‌زند.

چین: دومین کشوری که بیشترین حجم سرمایه‌گذاری در ایران را داشته، چین است. این کشور 5/ 75میلیارد دلار در شش‌ماهه اول سال 1401 در ایران سرمایه‌گذاری کرده است. جالب آنکه در نیمه نخست سال قبل، چین در لیست 5 کشور نخست سرمایه‌گذار قرار نداشت. پیش از این، یکی از گزارش‌های رسمی اتاق بازرگانی ایران سه عامل محرکه اصلی جهت‌‌‌گیری چین به سمت ایران را تشریح کرده بود. چین در راستای حفظ امنیت انرژی خود به ‌عنوان یکی از اهداف کلان توسعه اقتصادی در افق ۲۰۴۹ به ایران که دارنده منابع عظیم انرژی و صاحب موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه است، نگاه ویژه‌‌‌ای دارد. ضمن اینکه بازار مصرفی ایران از سوی شرکت‌های چینی منبع مناسبی برای کسب درآمد است. از آنجا که چین در استراتژی جدید خود با عنوان «چرخه دوگانه» در پی تغییر مسیر اقتصاد و کاهش وابستگی به مناطقی نظیر آمریکای ‌شمالی و اروپاست، ایران می‌‌‌تواند در این زمینه یک شریک مهم برای چین باشد و این کشور هم به همین دلیل، اقدام به سرمایه‌گذاری در ایران کرده است.

ترکیه:‌ این کشور همسایه نیز در شش‌ماهه نخستین سال 1401، مبلغی معادل 8/ 44میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده و رتبه سوم سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را از آن خود کرده است. در مدت مشابه سال گذشته، ترکیه 37میلیون دلار سرمایه‌گذاری در ایران انجام داد.

هند: در نیمه نخست سال جاری، هند با سرمایه‌گذاری 8/ 33درصدی در ایران، چهارمین کشور سرمایه‌گذار در ایران است. هندی‌ها با نیمه نخست سال گذشته، جایی در میان کشورهای نخست سرمایه‌گذار در ایران نداشتند.

امارات: بالاخره پنجمین کشور خارجی که اقدام به سرمایه‌گذاری در ایران کرده، کشور امارات با سرمایه‌ای معادل 9/ 20میلیون دلار است. این کشور در نیمه نخست سال گذشته 368میلیون دلار سرمایه به ایران وارد کرده بود.

کشورهای خارجی با بیشترین تعداد پروژه

پنج کشوری که بیشترین تعداد پروژه در ایران را دارند، به ترتیب شامل کشورهای افغانستان، امارات، ترکیه، عراق و چین هستند. البته این آمار تفاوت‌هایی با مدت مشابه در سال گذشته دارند. برای مثال کشور افغانستان در شش‌ماهه نخستین سال 1401، با 30 پروژه بیشترین تعداد سرمایه‌گذاری در ایران را انجام داده است. این کشور در سال گذشته نیز اولین کشور از منظر تعداد پروژه در ایران بود، با این تفاوت که تعداد پروژه‌های افغانستان سال گذشته در ایران 29 پروژه بوده که این تعداد در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری به 30 پروژه رسیده است. همچنین کشور آلمان در شش‌ماهه ابتدایی سال 1400، پنجمین سرمایه‌گذار خارجی در ایران از نظر تعداد پروژه‌‌ها بود؛ اما در سال جاری، این کشور در لیست سرمایه‌گذاران خارجی در ایران قرار نگرفته است.

به‌جز کشور افغانستان که به آن اشاره شد، کشورهای دیگر از حجم پروژه‌های خود در ایران کاسته‌اند. به طوری که در سال گذشته ترکیه و چین با 8 پروژه در این جمع حضور داشتند اما میزان سرمایه‌گذاری آنان در سال جاری به 6 و 5 پروژه فروکاسته شده است.

امارات در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری در 9 پروژه داخل ایران سرمایه‌گذاری کرده است و رتبه دوم تعداد پروژه‌های خارجی در دست این کشور است. سومین کشوری که بیشترین تعداد پروژه در داخل ایران را در دست داشته، کشور ترکیه است. ترکیه در شش‌ماهه اول امسال، با 6 پروژه، سومین کشور سرمایه‌گذار در ایران است. رتبه چهارم تعداد سرمایه‌گذاری در کشور نیز مربوط به عراق بوده و این کشور در 6 پروژه داخلی شرکت کرده است. در نهایت، رتبه پنجم تعداد سرمایه‌گذاری خارجی ایران در دست کشور چین است. این کشور با 5 پروژه توانسته تبدیل به پنجمین سرمایه‌گذار خارجی در ایران شود.

استان‌ها با بیشترین حجم سرمایه‌گذاری

شش استانی که بیشتر از همه برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب بوده‌اند به ترتیب عبارت از استان‌های فارس با 41درصد جذب سرمایه، خراسان جنوبی با 21درصد جذب سرمایه، خراسان رضوی با 15درصد جذب سرمایه، هرمزگان با 12درصد جذب سرمایه و بالاخره تهران با 11درصد جذب سرمایه بوده‌‌اند.

چهار گروه صنعتی جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی

صنایع ساخت چوب و محصولات چوب پنبه، به استثنای مبل 2/ 123میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده‌اند. گروه استخراج کانسارهای فلزی، مبلغ 67میلیون دلار جذب سرمایه خارجی داشته‌اند. همچنین گروه ساخت مواد و محصولات شیمیایی نیز در شش‌ماهه اول سال 1401، معادل 2/ 43میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده‌اند و در نهایت، گروه ساخت فلزات اساسی 9/ 40میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده‌اند. همچنین بیشترین تعداد سرمایه‌گذاری خارجی در چهار گروه صنعتی ساخت مواد و محصولات شیمیایی با 11 پروژه خارجی، ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک 8 پروژه، ساخت فلزات اساسی 5 پروژه و بالاخره ساخت مبلمان، مصنوعات طبقه‌بندی‌نشده در جای دیگر با 5 پروژه جذاب‌ترین گروه‌های سرمایه‌گذاری از نظر تعداد بوده‌اند.

مجوزها با سرمایه خارجی

بخش صنعت: مجوزهای صادره در بخش صنعت عبارت از 39 جواز تاسیس با مبلغ 8/ 285میلیون دلار بوده است. همچنین پروانه‌های بهره‌برداری در این بخش 26 فقره با حجم 8/ 72میلیون دلار بوده است.

معدن:‌ در بخش معدن، تعداد پروانه‌های بهره‌برداری 5 فقره بوده است و حجم سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش، 5/ 8میلیون دلار بوده است.

تجارت: در بخش تجارت، تعداد مجوزهای سایر صنوف تولیدی 3 عدد بوده است که میزان سرمایه‌گذاری آن‌ها 2/ 15میلیون دلار بوده است.