براساس اعلام بانک مرکزی، به‌منظور گسترش و تسهیل ابزارهای مالی در شبکه بانکی کشور، از امروز اوراق گواهی ارزی با عاملیت بانک ملی ایران منتشر می‌شود. به این ترتیب، اشخاص حقیقی بالای ۱۸ سال از امروز می‌توانند با مراجعه به شعب ارزی بانک ملی نسبت به خرید این اوراق اقدام کنند. این اوراق برای افراد بالای ۱۸سال، با نام و معاف از مالیات است و در سررسید سه‌ماهه منتشر می‌شود؛ اما سود آن به‌صورت ریالی خواهد بود و بازار ثانویه‌ای برای معامله آن وجود نخواهد داشت. به‌عقیده کارشناسان، عدم‌کشف نرخ توسط اوراق ارزی و وابسته بودن آن به نرخ بازار متشکل می‌تواند جذابیت این ابزار را تحت‌تاثیر قرار دهد. بانک مرکزی اعلام کرده حداکثر میزان خرید این اوراق توسط هر شخص ۴هزار دلار خواهد بود. همچنین دستورالعمل ۱۵بندی عرضه این اوراق گواهی ارزی نیز منتشر شده است.

آغاز انتشار گواهی ارزی از هفته جاری
بانک مرکزی روز سه‌شنبه هفته گذشته از اوراق گواهی ارزی رونمایی کرد. براساس اطلاعیه بانک مرکزی، این بانک برای گسترش و تسهیل ابزارهای مالی در شبکه بانکی کشور، اقدام به انتشار اوراق گواهی ارزی (دلار) با عاملیت بانک ملی ایران می‌‌کند. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، اشخاص حقیقی بالای ۱۸سال از امروز ۲۸ آبان می‌توانند با مراجعه به شعب ارزی بانک ملی نسبت به خرید این اوراق اقدام کنند. در مشخصات این اوراق آمده است این اوراق با نام و معاف از مالیات است و مبنای محاسبه برای تعیین مبلغ ریالی در زمان انتشار، بازخرید و سررسید اوراق، نرخ پایانی روز قبل نماد دلار توافقی اسکناس بازار متشکل معاملات ارزی است.

این اوراق سه‌ماهه و با سررسید ۲۵بهمن ۱۴۰۱ است و حداقل میزان خرید اوراق ارزی جدید، معادل ریالی هزار دلار و حداکثر آن ۴هزار دلار است. از دیگر مشخصات این اوراق این است که قابل‌بازخرید قبل از سررسید در شعب بانک ملی ایران با نرخ پایانی روز قبل نماد دلار توافقی اسکناس بازار متشکل معاملات ارزی بوده، ولی فاقد امکان معاملات ثانویه و انتقال به غیر است. بانک مرکزی اعلام کرده امکان تحویل فیزیکی اسکناس دلار در سررسید با پرداخت حق‌‌الوکاله اسکناس بانک مرکزی وجود دارد.

دستورالعمل ۱۵بندی بانک مرکزی
بانک مرکزی در اطلاعیه‌ای، جزئیات نحوه انتشار این اوراق گواهی ارزی را تشریح کرده است. براساس این اطلاعیه که در پانزده بند منتشر شده است، نحوه عرضه این اوراق به شرح زیر خواهد بود:

۱ – ناشر این اوراق، بانک مرکزی و از طریق بانک عامل است.

۲- اوراق با نام، صرفا و اصالتا قابل‌خرید توسط اشخاص حقیقی ایرانی بالاتر از ۱۸ سال و تاریخ انتشار و سررسید آن به ترتیب ۲۵‌‌‌/ ۸‌‌‌/ ۱۴۰۱ و ۲۵‌‌‌‌/ ۱۱‌‌‌‌/ ۱۴۰۱ خواهد بود.

۳- حداقل و حداکثر میزان خرید اوراق توسط هر شخص حقیقی به ترتیب معادل ریالی هزار دلار و ۴هزار دلار است. ضمنا با توجه به محدودیت عرضه اسکناس کمتر از ۱۰۰دلار، مبالغ گواهی‎های مذکور مضاربی از معادل ریالی ۱۰۰دلار قابل‌عرضه و بازخرید خواهد بود.

۴- پرداخت وجه اوراق در زمان انتشار صرفا به «ریال» خواهد بود.

۵- بانک مرکزی به وکالت از خریداران اوراق، نسبت به تامین ارز (دلار) و نگهداری آن تا زمان سررسید اوراق اقدام می‌کند. البته در تبصره‌ای بانک مرکزی اعلام کرده اوراق توسط بانک عامل به نیابت از بانک مرکزی قابل‌بازخرید قبل از سررسید خواهد بود.

۶- دارندگان اوراق در سررسید می‌توانند یکی از این روش‌ها را انتخاب کنند: پرداخت حق‌الوکاله مذکور معادل هفت‌درصد مبلغ ریالی در زمان سررسید و دریافت اسکناس ارز (دلار) از بانک عامل، یا تسویه نقدی (ریالی) که در این صورت حق‌الوکاله‌ای دریافت نخواهد شد.

۷- مبنای محاسبه برای تعیین مبلغ ریالی در زمان بازخرید، سررسید و انتشار اوراق، نرخ پایانی روز قبل دلار توافقی (اسکناس) است. بر‌اساس تبصره اعلام‌شده، نرخ پایانی روز قبل نماد دلار توافقی (اسکناس) بازار متشکل معاملات ارزی (میانگین موزون معاملات نماد دلار توافقی روز قبل) در پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران به آدرس www.ice.ir قابل ‌مشاهده است.

۸- بانک عامل مکلف است به صورت هفتگی منابع ریالی حاصل از فروش این اوراق را پس از انجام هماهنگی لازم با اداره عملیات ارزی این بانک، به حساب‌های معرفی‌شده نزد اداره معاملات ریالی بانک مرکزی واریز کند.

۹- در صورت درخواست دارنده اوراق مبنی‌بر بازخرید اوراق، بانک عامل موظف است طبق بند (۶) و بر‌اساس ترتیبات بند (۷)، نسبت به تسویه‌حساب با دارنده اوراق در همان روز اقدام کند.

۱۰- در صورت عدم‌مراجعه صاحب اوراق در سررسید، بانک عامل موظف است ریال حاصل از تسویه اوراق مذکور را بر مبنای مفاد بند (۶) و بند (۷) محاسبه و به حساب ریالی شخص که در زمان خرید اوراق معرفی کرده، واریز کند.

۱۱- پس از انجام تسویه‌حساب با صاحبان اوراق در روز سررسید یا پیش از آن حسب ترتیبات بندهای (۶) و (۷)، بانک عامل موظف است به منظور وصول وجوه پرداختی به دارندگان اوراق از این بانک، نسبت به ارسال گزارش معاملات در مقاطع هفتگی به «اداره عملیات ارزی» در روز دوشنبه هر هفته اقدام کند. ترتیبات اجرایی این بند توسط اداره مذکور ابلاغ خواهد شد.

۱۲- بانک عامل مکلف است به منظور دریافت مبالغ ریالی و ارزی پرداخت‌شده به دارندگان اوراق در سررسید (حسب ترتیبات بندهای (۶) و (۷)) اطلاعات مربوطه را‌ به اداره عملیات ارزی اعلام کند.

۱۳- اوراق موضوع این بخشنامه به استناد ماده (۲۹) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، معاف از مالیات خواهند بود.

۱۴- کارمزد عاملیت بانک عامل برای فروش، بازخرید و تسویه اوراق به صورت جمعی تعیین و متعاقبا توسط اداره حسابداری کل و بودجه محاسبه و به حساب بانک عامل واریز خواهد شد.

۱۵- اوراق از طریق سامانه سیما متعلق به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران عرضه و بازخرید می‌شود و انجام معاملات ثانویه اوراق امکان‌پذیر نخواهد بود. همچنین براساس این اطلاعیه، خریداران اوراق گواهی ارزی ملزم به دادن تعهدنامه مبنی بر آگاه‌ بودن و قبول مفاد ضوابط اوراق گواهی ارزی بانک مرکزی خواهند بود.

مزایا و معایب اوراق جدید ارزی
به باور کارشناسان، استفاده از ابزارهای مالی در بازار ارز گام خوب و رو‌به‌جلویی است و سیاستگذار ارزی می‌تواند با استفاده از این ابزار تقاضای سرمایه‌ای و سفته‌بازی را جذب کند. در نتیجه فشار از روی اسکناس برداشته و تعادل در بازار ارز ایجاد شود. در نتیجه اگر از این ابزار استقبال شود، بانک مرکزی می‌تواند ریال را از بازار جمع کند و نوسانات بازار ارز را کاهش دهد. درصورتی‌که جذابیت این اوراق بالا باشد، می‌تواند سبب تشکیل یک بازار موازی با بازار اسکناس شود. در دنیا نیز بازار مشتقه ارزی وجود دارد که بخشی از دارایی مردم در آنجا سرمایه‌گذاری می‌شود. اما ازسوی دیگر کارشناسان معتقدند این اوراق معایبی نیز به همراه خواهد داشت.

اول اینکه در شرایطی که نااطمینانی در اقتصاد زیاد است، افراد اغلب ترجیح می‌دهند اسکناس نگهداری کنند؛ در نتیجه احتمال دارد این اوراق با استقبال مواجه نشود. نکته دوم این است که این اوراق ریالی است؛ یعنی سود آن با ریال تغییر می‌کند. به این معنا که اگر در این سه ماه که سررسید این اوراق است، نرخ دلار افزایش قابل‌توجهی داشته باشد، بانک مرکزی باید سود آن را از محل پایه پولی بدهد که قاعدتا باعث افزایش پایه پولی می‌شود. اما نکته سوم این است که برای این اوراق بازار ثانویه شکل نمی‌گیرد؛ درنتیجه در بازار قابل‌خرید‌و‌فروش نیست و نرخ بازدهی آن در بازار تعیین نمی‌شود که در واقع می‌توان گفت این موضوع پاشنه آشیل این اوراق است.

درواقع چون نرخ این اوراق تابعی از نرخ بازار متشکل ارزی است، توانایی بازاری شدن این ابزار وجود ندارد که به نظر می‌رسد در مقایسه با ابزار دیگر مانند اوراق سکه، جذابیت کمتری دارد. بنابراین باید برای این اوراق جذابیتی نسبت به اسکناس در نظر گرفته شود؛ زیرا در شرایط نا‌اطمینانی خرید اوراق شامل ریسک می‌شود. سوال اینجاست که این اوراق چه مزیتی نسبت به اسکناس خواهند داشت؟ اگر این مزیت برای مردم تعریف نشود، در فروش موفق نخواهد بود. بنابراین باید مزیت این اوراق نسبت به اسکناس برای خریداران مشخص شود تا بتوان آن را ابزار جذابی معرفی کرد.