خراسان رضوی و ازبکستان و افق‌های تازه در عرصه همکاری‌های اقتصادی

• نگاهی به جایگاه ازبکستان در اقتصاد و تجارت بین‌المللی
اقتصاد ازبکستان در سال‌های اخیر روندی پایدار و رو به رشد را تجربه کرده است. تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور در سال ۲۰۲۴ به ۱۱۵ میلیارد دلار رسیده که بیانگر رشد ۶.۵ درصدی در این بخش است.
ازبکستان با جمعیت ۳۶ میلیون نفری و موقعیت جغرافیایی ویژه خود، به یکی از قطب‌های مهم تجاری در آسیای مرکزی بدل شده است.
بررسی تجارت خارجی این کشور نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴ حجم مبادلات تجاری ازبکستان به بیش از ۶۵.۹ میلیارد دلار رسیده و از این میزان ۲۶.۹ میلیارد دلار صادرات و ۳۸.6 میلیارد دلار واردات بوده است.
از جمله شرکای تجاری اصلی این کشور می‌توان به چین، روسیه، قزاقستان، ترکیه، کره جنوبی و ترکمنستان اشاره کرد که بخش عمده‌ای از تجارت ازبکستان را به خود اختصاص داده‌اند.

* مناسبات تجاری ایران و ازبکستان چگونه است؟

مبادلات تجاری میان ایران و ازبکستان طی سال‌های اخیر روندی صعودی داشته است. میزان صادرات ایران به ازبکستان در ده‌ماهه سال ۱۴۰۳ به 324 میلیون دلار رسیده که حاکی از رشد قابل توجه آن نسبت به دهه 90 می‌باشد اما طی چند سال اخیر، این میزان از صادرات، ثابت مانده است.
در مقابل، واردات ایران از ازبکستان در همین بازه زمانی معادل 71.8 میلیون دلار بوده است که نشان‌دهنده مازاد تراز تجاری ایران در این رابطه است.

• اقلام عمده صادراتی ایران به ازبکستان به شرح زیر است:
– محصولات کشاورزی: سیب تازه، پسته، کیوی، خرما، پرتقال و…
– مواد شیمیایی و پتروشیمی: کامپند پلی‌اتیلن، هیدروکسید سدیم، پلی‌استایرن، پلی‌اتیلن و…
– محصولات صنعتی: سیمان سفید، لوله و شیلنگ‌های پلیمری، ماشین‌آلات صنعتی و…

اقلام عمده وارداتی ایران از ازبکستان نیز موارد ذیل می‌باشند:
– محصولات کشاورزی: لوبیا چیتی، جو، پنبه
– مواد معدنی: کلرور پتاسیم، کائولن، نخ‌های صنعتی
– ماشین‌آلات صنعتی و الیاف نساجی

• نقش استان خراسان رضوی در تجارت با ازبکستان

استان خراسان رضوی به دلیل هم‌مرز بودن با کشورهای آسیای مرکزی، بهره‌مندی از زیرساخت‌های تجاری کارآمد و حضور فعالان اقتصادی برجسته و بنگاه‌های تولید توانمند، جایگاهی ویژه در تعاملات تجاری با ازبکستان دارد.
در ده ماهه سال ۱۴۰۳ میزان صادرات استان خراسان رضوی به ازبکستان به بیش از ۱۵۵ میلیون دلار رسید که نسبت به سال‌های پیشین رشد مطلوبی را نشان می‌دهد.

• اقلام عمده صادراتی خراسان رضوی به ازبکستان:
– محصولات کشاورزی و غذایی: سیب تازه، پسته، خرما، قند و شکر و…
– مواد ساختمانی و صنعتی: کامپند پلی اتیلن، سیمان سفید، لوله‌های پلی‌اتیلنی، ماشین‌آلات صنعتی و…

• اقلام عمده وارداتی خراسان رضوی از ازبکستان:
– مواد اولیه و معدنی: نخ‌های صنعتی، کلرور پتاسیم، الیاف شانه‌نزده و…
– ماشین‌آلات صنعتی و نساجی

*چه زمینه‌هایی برای همکاری تجاری میان خراسان رضوی و ازبکستان وجود دارد؟

بررسی‌های مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مشهد نشان می‌دهد که فرصت‌های گسترده‌ای برای توسعه تجارت دوجانبه میان استان خراسان رضوی و ازبکستان وجود دارد. برخی از مهم‌ترین حوزه‌های همکاری عبارتند از:
الف) صنعت و معدن
– ازبکستان چهارمین تولیدکننده بزرگ طلا در جهان بوده و ذخایر غنی از مس، اورانیوم و نقره دارد.
– خراسان رضوی نیز دارای معادن ارزشمندی از سنگ‌آهن، فیروزه و زغال‌سنگ است که می‌تواند در زمینه استخراج و فرآوری مواد معدنی با ازبکستان همکاری کند.

ب) کشاورزی و صنایع غذایی
– ازبکستان از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان میوه و سبزیجات در جهان و همچنین این کشور یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پنبه در جهان است.
– خراسان رضوی در تولید زعفران، پسته، خرما و محصولات لبنی مزیت رقابتی بالایی دارد.
– توسعه صنایع تبدیلی مشترک می‌تواند به افزایش تجارت محصولات کشاورزی میان دو منطقه بیانجامد.

ج) حمل‌ونقل و لجستیک
– اتصال ریلی ازبکستان-ترکمنستان-ایران به عنوان یک مسیر ترانزیتی کلیدی، امکان حمل کالاهای ایرانی به آسیای مرکزی و بالعکس را تسهیل می‌کند.
– افزایش پروازهای مستقیم میان مشهد و شهرهای ازبکستان از جمله سمرقند و بخارا، زمینه‌ساز توسعه مبادلات تجاری و گردشگری خواهد بود.

د) گردشگری و خدمات
– شهرهای تاریخی سمرقند و بخارا در ازبکستان دارای جاذبه‌های گردشگری بسیاری هستند و مشهد نیز سرآمد گردشگری زیارتی در کشورمان است.
– همکاری در تورهای ترکیبی گردشگری میان مشهد، سمرقند و بخارا می‌تواند موجب رونق صنعت گردشگری دو کشور شود.

• مروری بر چالش‌های تجاری و راهکارهای پیشنهادی

علی‌رغم ظرفیت‌های گسترده موجود، برخی موانع در مسیر توسعه همکاری‌های اقتصادی میان خراسان رضوی و ازبکستان وجود دارد که نیازمند بررسی و راهکارهای عملی است.

*چالش‌ها چیست؟
– تفاوت در قوانین تجاری و مقررات گمرکی دو کشور
– کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و نیاز به توسعه مسیرهای ترانزیتی
– مشکلات بانکی و محدودیت‌های تبادلات مالی

راهکارهای پیشنهادی:
– انعقاد توافقنامه‌های تجاری جدید جهت تسهیل صادرات و کاهش تعرفه‌ها
– سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و مسیرهای ریلی و جاده‌ای
– ایجاد مکانیزم‌های مالی برای تسهیل تراکنش‌های مالی میان دو کشور

جمع‌بندی:

با توجه به ظرفیت‌های گسترده اقتصادی میان استان خراسان رضوی و ازبکستان، افزایش تعاملات تجاری و اقتصادی میان این دو منطقه می‌تواند زمینه‌ساز رشد اقتصادی، افزایش اشتغال و توسعه پایدار شود.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تجاری، توسعه همکاری‌های معدنی، تسهیل گردشگری مشترک و ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی، از جمله فرصت‌های مهمی هستند که می‌توانند این همکاری را به سطح جدیدی ارتقا دهند.
در همین راستا، مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی در گزارش خود تاکید می‌کند که مسئولان اقتصادی، اتاق‌های بازرگانی و فعالان بخش خصوصی، با تشکیل کارگروه‌های مشترک و برگزاری نشست‌های تخصصی، زمینه‌های همکاری را شناسایی و مسیرهای نوینی برای تعاملات اقتصادی میان ایران و ازبکستان ترسیم کنند.