درست چند ساعت بعد از اینکه خاندوزی، وزیر اقتصاد تراز تجاری کشور را در ۹ ماه امسال با‌استناد‌به صادرات نفت و خدمات و برق و صادرات غیر نفتی به‌میزان ۱۵میلیارد دلار مثبت اعلام کرد، گمرک ایران آماری از تجارت غیرنفتی ارائه کرد که نشان می‌داد تراز تجاری در ۹ماه سال‌جاری، بدون نفت دارای کسری حدود ۱۲میلیارد دلار است. این موضوع می‌تواند شاهدی بر سخت‌‌‌‌تر‌‌‌‌شدن فضای تجارت برای بازرگانان باشد.
به‌نظر می‌رسد دولتمردان دولت سیزدهم به انجام اولین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها تمایل دارند، حتی اگر نتیجه این اولین تجربیات، مختل شدن روش معمول گردش اطلاعات درباره مسائل مختلف باشد. مساله آمار تجارت غیرنفتی ایران که براساس قولی که دولت سیزدهم از زمان‌بر سر کار آمدن به مردم و رسانهها ابراز کرد، بنا بود روندی هر‌روزه صعودی‌‌‌‌‌تر از دیروز داشته‌باشد. دولت عزم خود را جزم کرده‌بود که مانند دولت‌های پیش از خود سرنوشت کشور را به «برجام» گره نزند که بخواهد به واسطه آن توافق، نفت صادر کند و با این‌گونه تجربیات «شکست‌‌‌‌‌خورده» تراز تجاری کشور را مثبت نگه دارد. البته این سخنان چندان دوامی نیافت و دولتمردان جدید که احتمالا تصور می‌کردند تحریم فقط جلوی صادرات نفت را گرفته‌است، هنگامی که با واقعیت مواجه شدند و دریافتند که تحریم جلوی رشد صادرات غیرنفتی و رشد زیرساخت‌ها و توسعه بازارها را هم می‌تواند بگیرد و تراز تجاری هر ماه منفی‌‌‌‌‌تر شد، به‌جای ظالمانه خواندن تحریم‌ها و بازگو کردن تاثیرات مخرب آن، روش دیگری را برای اعلام آمار تجارت غیرنفتی برگزیدند.
یکی از جالب‌ترین شوک‌هایی که از این مسیر نامألوف به رسانهها وارد آمد، این بود که رئیس وقت سازمان توسعه‌تجارت، آمار صادرات گاز را که به‌شدت کاهش یافته‌بود، به‌راحتی از لیست تجارت قلم گرفت و به همه نشان‌داد که تراز تجاری را به‌راحتی می‌شود مثبت کرد.
اما در ادامه فاصله صادرات و واردات چنان شکافی پیدا کرد که با حذف یکی دو قلم نیز به سختی مثبت می‌شد، از این‌رو دولتمردان وزارت اقتصاد به‌جای اخراج اقلام بی‌‌‌‌‌نظم تجارت غیرنفتی، به استخدام بازیکنان نفتی روی آوردند و گفتند اگر آمار تجارت غیرنفتی با احتساب نفت باشد، تراز مثبت است. در این‌باره سیداحسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی با اشاره به میزان تجارت خارجی گمرک جمهوری‌اسلامی ایران گفت: گمرک برای اولین‌بار گزارش تجارت خارجی ماهانه را با احتساب آمار صادرات نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی محاسبه کرد. او افزود: این گزارش حاکی از آن است که در ۹ ماهه ۱۴۰۲ میزان صادرات کشور ۱۵میلیارد دلار بیش از میزان واردات کشور بودهاست. بیش از ۶۳میلیارد دلار ارزش صادرات نفت و غیرنفتی کشور و بیش از ۴۸میلیارد دلار ارزش واردات کشور در ۹ماهه ۱۴۰۲ بودهاست. خاندوزی افزود: بر این اساس مجموع تجارت خارجی کشور در ۹ماهه امسال عدد ۱۱۲میلیارد دلار بودهاست که نسبت به ۹ماهه مشابه سال‌قبل بیش از ۷درصد افزایش را نشان می‌دهد.
آمار تجارت غیر نفتی
اما تجارت غیرنفتی ایران در ۹ ماهه سال ۱۴۰۲ چه ارقامی را به ثبت رساند؟ محمد رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر معاون وزیر اقتصاد و رئیس‌کل گمرک ایران آمارهای تجارت ۹ ماهه سال‌جاری را ارائه کرد. بر این اساس صادرات کشور در ۹ماهه سال‌جاری با احتساب نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی و به استثنای آمار صادرات تجارت چمدانی به ۶۳میلیارد و ۹۷۰میلیون دلار رسید.
رئیس‌کل گمرک ایران درخصوص میزان صادرات غیرنفتی بدون احتساب نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی در ۹ ماهه سال‌جاری گفت: در این مدت ۱۰۱میلیون و ۹۰۴هزار‌تن کالا به ارزش ۳۶میلیارد و ۴۳۰میلیون دلار به خارج از کشور صادرشده که به لحاظ وزنی ۲۶.۴۸درصد افزایش و از حیث ارزش ۰.۶۸درصد کاهش داشته‌‌‌‌است. میزان صادرات نفت نیز در ۹ماهه امسال به ۲۶میلیارد و ۴۶۰میلیون دلار رسیده‌است. همچنین رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر با بیان اینکه در ۹ماهه سال‌جاری ۴۸میلیارد و ۴۲۰میلیون دلار کالا وارد کشور شده‌است که رشد ۱۲.۲۹درصد نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته را نشان می‌دهد، افزود: از مجموع ارزش واردات، ۶۰میلیون دلار به واردات برق اختصاص یافته‌‌‌‌است. وزن کالاهای وارداتی در این مدت ۲۸میلیون و ۷۰۰هزار‌تن بوده‌‌‌‌که ۶درصد رشد داشته است.
بر این اساس صادرات ایران در ماه آذر سال‌جاری ۴میلیارد و ۱۸۷میلیون دلار و واردات در این ماه ۶میلیارد و ۲۲۱میلیون دلار محاسبه شده‌است. ارزش صادرات آذر ماه نسبت به ماه قبل ۸درصد رشد داشته و واردات نیز نسبت به ماه قبل رشد ۳.۵درصدی را ثبت کرده‌است. معاون وزیر اقتصاد با اشاره به اینکه حجم تجارت خارجی کشور (مجموع واردات و صادرات) در ۹ماهه امسال با رشد ۷درصدی به رقمی بالغ بر ۱۱۲میلیارد دلار رسید، گفت: با احتساب صادرات نفت‌‌‌‌خام، خدمات فنی و مهندسی و برق، شاهد ۱۵.۵میلیارد دلار مازاد تجارت خارجی در این مدت هستیم.
این در حالی است که تراز تجاری صادرات غیرنفتی در ۹ماهه نخست سال‌جاری رقم منفی ۱۱میلیارد و ۹۹۰میلیون دلار را ثبت کرده است؛ در واقع تراز تجاری آذر ماه، رقمی معادل منفی ۲میلیارد و ۳۴میلیون دلار بودهاست که به نوبه خود یک رکورد محسوب می‌شود. وی با قدردانی از همکاری وزارتخانه‌‌‌‌های نفت، نیرو و صنعت، معدن و تجارت در ارائه آمارهای مرتبط گفت: برای نخستین‌‌‌‌بار است که آمار صادرات نفت، برق و خدمات فنی و مهندسی همراه با صادرات کالاهای غیرنفتی از سوی گمرک منتشر می‌شود که این اقدام دولت در جهت شفافیت در عملکرد تجارت خارجی است.
رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر سه قلم عمده کالاهای صادراتی در ۹ماهه سال‌جاری را گاز طبیعی مایع‌شده با ۲میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار، پروپان‌مایع‌شده با ۲میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار و متانول با یک‌‌‌‌میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار دانست و افزود: در بین ۱۰قلم عمده کالاهای صادراتی بیشترین رشد ارزشی به ترتیب به گاز طبیعی مایع‌شده، گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع‌شده، محصولات نیمه‌تمام از آهن یا از فولادهای غیر‌‌‌‌ممزوج و بیشترین کاهش در بین اقلام عمده کالای صادراتی به پروپان‌مایع‌شده، میله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آهنی یا فولادی و بوتان مایع‌شده اختصاص داشت. رئیس‌کل گمرک ایران درخصوص کشورهای عمده طرف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های معامله برای مقصد کالاهای صادراتی ایران گفت: چین با ۱۰میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار، عراق با ۶میلیارد و ۹۰۰میلیون دلار، امارات‌‌‌‌متحده‌‌‌‌عربی با ۴میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار، ترکیه با ۳میلیارد و ۳۰۰میلیارد دلار و هند با یک‌‌‌‌میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار پنج کشور عمده مقصد صادراتی کالای ایرانی بودند. به گفته وی ذرت دامی با ۲میلیارد و ۸۰۰میلیون دلار، گوشی‌های تلفن‌همراه با ۲میلیارد دلار و دانه سویا با یک و نیم‌‌‌‌میلیارد دلار سه قلم عمده کالاهای وارداتی در این مدت بودند. در بین ۱۰ قلم عمده کالاهای وارداتی به لحاظ ارزشی، طلا به اشکال خام، قطعات منفصله اتومبیل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سواری و گوشی تلفن‌همراه هوشمند از بیشترین افزایش و دو محصول برنج و گندم از بیشترین کاهش برخوردار بودند.
رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر گفت: ۵ کشور عمده طرف معامله واردات با ایران، شامل امارات‌‌‌‌متحده‌‌‌‌عربی با ۱۵میلیارد دلار، چین با ۱۳میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار، ترکیه با ۵میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار، آلمان با یک‌‌‌‌میلیارد و ۶۰۰میلیون دلار و هند با یک‌‌‌‌میلیارد و ۴۰۰میلیون دلار بودهاست. وی درخصوص متوسط ارزش گمرکی هر‌تن کالاهای صادراتی غیرنفتی و وارداتی در ۹ ماهه سال‌جاری گفت: متوسط ارزش گمرکی هر‌تن کالای صادراتی با ۲۱.۴۸درصد کاهش به رقم ۳۵۸دلار و متوسط ارزش گمرکی هر‌تن کالای وارداتی با ۵.۸۹درصد کاهش به رقم ۱۶۸۳دلار رسید. رضوانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر درخصوص صادرات کالاهای پتروشیمی در ۹ ماهه سال‌جاری افزود: در این مدت ۳۸میلیون و ۲۰۰هزار‌تن کالاهای پتروشیمی به ارزش ۱۵میلیارد دلار به خارج از کشور صادرشده که به‌‌‌‌رغم افزایش ۲۶.۵۲درصدی در وزن، به دلیل کاهش قیمت‌های جهانی این محصول به لحاظ ارزشی ۱۱.۸۴درصد با کاهش مواجه بود.
یک توصیه
بازی با آمار، روش‌های تحلیل آماری را مختل می‌کند، اگرچه آمارهای وزیر اقتصاد و معاونش با یکدیگر در تضاد نیست و نمی‌توان گفت یکی درست و یکی اشتباه است، اما می‌توان درخصوص رویه اعلام آمار تجاری این انتقاد را به متولیان وارد دانست که چرا به آمار صادرات (که همواره به‌صورت آمار صادرات غیرنفتی اعلام‌شده‌است) اقلام جدیدی همچون نفت و برق و خدمات فنی و مهندسی اضافه می‌شود تا ترازی مثبت را نشان دهد؟ اگر قرار است این روند ادامه یابد بهتر است که مسوولان در هر دوره به همین شیوه عمل کنند تا تحلیل از شرایط تجاری آسان‌تر شود.
