تجارت خارجی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های اقتصادی موجود در هر کشوری می‌باشد. به طور کلی، گسترده بودن هر دو بازار صادرات و واردات می‌تواند نقشی اساسی در قدرت اقتصادی یک کشور در داخل، و یا خارج از آن داشته باشد. کشوری که تجارت خارجی گسترده‌تری داشته باشد، تحریم کردن آن نیز سخت‌تر است چرا که کشورهای بیشتری را با این تحریم‌ها درگیر می‌کند.
بنابراین می‌توان گفت که توسعه تجارت خارجی می‌تواند تا حد زیادی بر روابط سیاسی کشورها با یکدیگر اثر گذار باشد. همچنین در تاریخ بارها مشاهده شده که تجارت خارجی نقشی اساسی در پیروزی و شکست کشورها در نبردهای بزرگ داشته است. به عنوان مثال، قدرت تجارت خارجی بریتانیا یکی از عواملی بود که باعث شد تا فرانسه در زمان ناپلئون اصلی‌ترین متحدین خود را از دست بدهد.
همچنین شرکای اصلی تجاری در هر کشوری نقشی اساسی در قدرت سیاسی و اقتصادی آن کشور در سرتاسر دنیا دارند. چرا که هرچه میزان تجارت این کشورها با یکدیگر افزایش پیدا کند، منافع سیاسی و اقتصادی مشترک بیشتری خواهند داشت و این مسأله می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های بزرگتر شود.
همچنین اختلاف بین صادرات و واردات یکی از مهم‌ترین عواملیست که بر روی بسیاری از متغیرهای اقتصادی در کشور اثر می‌گذارد. هرچه صادرات یک کشور نسبت به واردات آن بیشتر باشد، ارز بیشتری وارد آن کشور خواهد شد و تولیدکنندگان در آن کشور منفعت بیشتری از فعالیت اقتصادی می‌برند. در نقطه مقابل، هرچه میزان واردات در یک کشوری بیشتر از صادرات باشد، اقتصاد آن کشور یک تولید داخلی قوی نخواهد داشت و وابستگی بیشتری به واردات دارد.
در ادامه به این سوال پاسخ می‌دهیم که اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران در صادرات و واردات چه کشورهایی هستند و چه کالاهایی زمینه اصلی تجارت بین این کشورهاست؟
مقاصد اصلی صادرات ایران
طبق داده‌های گمرک، در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲، کشورهای چین، عراق، امارات، ترکیه، و هند، به عنوان اصلی‌ترین مقاصد صادرات ایران گزارش شده‌اند.
میزان صادرات ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ به کشور چین، ۱۰ میلیارد و ۳۱۲ میلیون دلار بوده است. همچنین در این بین، “پروپان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر” به ارزش ۲ میلیارد و ۱۹۷ میلیون دلار، “بوتان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر” به ارزش ۱ میلیارد و ۴۳۶ میلیون دلار، و متانول به ارزش ۱ میلیارد و ۴۰۷ میلیون دلار، اصلی‌ترین موارد صادراتی ایران به کشور چین می‌باشند.ن
میزان صادرات ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ به کشور عراق، ۶ میلیارد و ۹۲۰ میلیون دلار بوده است. همچنین در این بین، “گاز طبیعی مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر” به ارزش ۱ میلیارد و ۵۶۶ میلیون دلار، “میله های آهنی یا فولادی” به ارزش ۵۴۵ میلیون دلار، و “شمش از آهن و فولاد غیر ممزوج، که در جای دیگر ذکرنشده” به ارزش ۱۳۳ میلیون دلار، اصلی‌ترین موارد صادراتی ایران به کشور عراق می‌باشند.ن
میزان صادرات ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ به کشور امارات، ۴ میلیارد و ۷۰۵ میلیون دلار بوده است. همچنین در این بین، “سایر گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده غیر مذکور در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر” به ارزش ۶۲۷ میلیون دلار، قیر نفت به ارزش ۴۵۳ میلیون دلار، و “سایر روغن های سبک و فرآورده‌ها” بجز بنزین به ارزش ۴۱۲ میلیون دلار، اصلی‌ترین موارد صادراتی ایران به کشور امارات می‌باشند.
اصلی‌ترین کالاهای صادراتی ایران
طبق داده‌های گمرک در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲، گاز طبیعی مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر، پروپان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر، متانول، قیر نفت، و بوتان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر، اصلی‌ترین کالاهای صادراتی ایران می‌باشند.
در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ ارزش صادرات گاز طبیعی مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر، پروپان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر برابر با ۲ میلیارد و ۶۶۹ میلیون دلار، ارزش صادرات پروپان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر برابر با ۲ میلیارد و ۳۰۵ مییلیون دلار، ارزش صادرات متانول برابر با ۱ میلیارد و ۶۷۶ میلیون دلار، ارزش صادرات قیر نفت برابر با ۱ میلیارد و ۶۶۱ میلیون دلار، و ارزش صادرات بوتان مایع شده در ظروف یک هزار سانتی متر مکعب و بیشتر، برابر با ۱ میلیارد و ۵۷۲ میلیون دلار گزارش شده است.
مقاصد اصلی واردات ایران
طبق داده‌های گمرک، در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲، کشورهای امارات متحده عربی، چین، ترکیه، آلمان، و هند، به عنوان اصلی‌ترین کشورهای واردات ایران گزارش شده‌اند.
میزان واردات ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ از کشور چین، ۱۳ میلیارد و ۷۴۲ میلیون دلار بوده است. همچنین در این بین، “قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری ردیف ۸۷۰۳ بنزینی با حجم سیلندر ۲۰۰۰cc با ساخت داخل ۱۴% تا کمتر از ۳۰% به استثنای لاستیک” به ارزش ۹۸۰ میلیون دلار، «قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری ردیف ۸۷۰۳ بنزینی با حجم سیلندر ۲۰۰۰cc با ساخت داخل ۳۰درصد تا کمتر از ۵۰درصد به استثنای لاستیک» به ارزش ۳۲۴ میلیون دلار، و «جعبه دنده خودکار (اتوماتیک)» به ارزش ۲۶۹ میلیون دلار، اصلی‌ترین موارد وارداتی ایران از کشور چین می‌باشند.
میزان واردات ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ از کشور امارات متحده عربی، حدود ۱۵ میلیارد دلار بوده است. همچنین در این بین، گروه «سایر تلفن های هوشمند غیر مذکور» به ارزش ۱.۹۷ میلیارد دلار، ذرت دامی به ارزش ۱.۴۹ میلیارد دلار، و دانه سویا تراریخته به ارزش ۹۴۲ میلیون دلار، اصلی‌ترین موارد وارداتی ایران از کشور امارات می‌باشند.
میزان واردات ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ از کشور ترکیه، ۵ میلیارد و ۲۶۵ میلیون دلار بوده است. همچنین در این بین، گروه «روغن دانه آفتابگردان، روغن گلرنگ یا زعفران کاذب (کارتام Carthame)، خام» به ارزش ۴۴۸ میلیون دلار، “طلابه اشکال خام ( از جمله طلای آبکاری شده با پلاتین)؛ برای مصارف غیرپولی» به ارزش ۳۹۲ میلیون دلار و گروه «تراکتورها فقط با موتور پیستونی درونسوز تراکمی – احتراقی ( دیزل یا نبمه دیزل )» به ارزش ۳۶۲ میلیون دلار، اصلی‌ترین موارد وارداتی ایران از کشور ترکیه هستند.
اصلی‌ترین کالاهای وارداتی ایران
طبق داده‌های گمرک در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲، ذرت دامی، گروه سایر تلفن‌های هوشمند غیر مذکور، و دانه سویا تراریخته، اصلی‌ترین کالاهای وارداتی ایران می‌باشند.
در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ ارزش واردات ذرت دامی برابر با ۲ میلیارد و ۷۸۳ میلیون دلار، ارزش واردات گروه سایر تلفن‌های هوشمند غیر مذکور برابر با حدود ۲ میلیارد دلار، و ارزش واردات دانه سویا تراریخته برابر با ۱ میلیارد و ۵۰۹ میلیون دلار گزارش شده است.
همچنین حجم کل واردات در بازه زمانی مذکور برابر با ۴۸.۳ میلیارد دلار می‌باشد.
اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران
مجموع صادرات و واردات حجم کل تجارت در یک کشور را مشخص می‌کند. به طور کلی، حجم تجارت خارجی ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ به میزان ۸۴ میلیارد و ۷۹۲ میلیون دلار گزارش شده است.
در این بین، کشورهای چین، امارات متحده عربی و ترکیه، اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران می‌باشند.
حجم تجارت خارجی ایران با کشور چین در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ حدود ۲۴ میلیارد دلار گزارش شده که برابر با ۲۸.۳ درصد از کل حجم تجارت ایران است.
همچنین حجم تجارت خارجی ایران با کشور امارات متحده عربی در بازه زمانی ذکر شده، برابر با ۱۹ میلیارد و ۷۱۴ میلیون دلار می‌باشد که برابر با ۲۳.۲۴ درصد از کل حجم تجارت ایران است.
کشور ترکیه با حجم تجارت خارجی ۸ میلیارد و ۵۲۸ میلیون دلار با ایران، در جایگاه سومین شریک اصلی تجاری کشور در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ قرار می‌گیرد.
سبقت واردات از صادرات
مجموع کل صادرات ایران در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ برابر با ۳۶ میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار گزارش شده است. همچنین میزان واردات ایران در بازه زمانی ذکر شده ۴۸ میلیارد و ۳۵۸ میلیون دلار گزارش شده است. بنابراین در مجموع واردات به میزان ۱۱ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار بیشتر از صادرات بوده است که میزان قابل توجهی می‌باشد.
به طور کلی، عواملی مانند سرکوب ارزی، تعهدی ارز برای صادرکنندگان، و عدم امکان پیش‌بینی بازارهای داخلی، عواملی هستند که به تضعیف تولید داخل و در نتیجه آن تضعیف صادرات یک کشور و افزایش واردات آن کمک می‌کنند.
سرکوب ارزی از طریق ایجاد بیماری هلندی در کشور، توان رقابت کالاهای داخلی با رقبای خارجی را در هر دو بازار داخلی و خارجی می‌گیرد و باعث می‌شود که بازار در تسخیر کالاهای رقیب باشد. اختصاص ارز ترجیحی نیز یکی از مواردی است که به سرکوب نرخ ارز و افزایش واردات کمک می‌کند. همچنین تعهد ارزی صادرکنندگان یکی از عواملی است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی و فعالین اقتصادی نسبت به آن هشدار داده‌اند. این سیاست باعث می‌شود تا صادرکنندگان انگیزه خود را برای فعالیت از دست بدهند. مصاحبه‌های مختلف فعالین اقتصادی نشان می‌دهد بسیاری از صادرکنندگان از اجرای این سیاست ضرر کرده‌اند.
