از همدلی اقتصادی تا توجه به پدافند غیرعامل برای عبور از بحران

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق مشهد در این نشست اظهار کرد: مهم‌ترین نیاز امروز جامعه، آرامش روانی است؛ هر یک از ما باید بکوشیم با پرهیز از مباحث التهاب‌آفرین، به یکدیگر آرامش هدیه دهیم.

ضرورت اتخاذ صبر، همدلی و تکیه بر ظرفیت‌های داخلی در شرایط کنونی کشور

وی افزود: همه می‌پذیریم که در برخی حوزه‌ها کاستی‌ و خطاهایی وجود دارد؛ اما این امر حملات دشمن و فضاسازی رسانه‌های معاند را توجیه نمی‌کند. در چنین فضایی، آنچه جامعه را مقاوم نگه می‌دارد صبر، همدلی و تکیه بر ظرفیت‌های داخلی است.

روشنک با بیان اینکه «همدلی اقتصادی» وظیفه فعالان بخش خصوصی است، اظهار کرد: اگر تولیدکننده یا واحد صنفی در تامین مواد اولیه یا دریافت مطالباتش به مشکل خورده، صاحبان کسب‌وکار باید به یاری او بشتابند. ایفای مسئولیت اجتماعی یعنی حمایت از تولیدکنندگان خرد، خدمات دهندگان و… تا سفره مردم در این شرایط متلاطم، خالی نماند.

رئیس کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق مشهد با بیان اینکه جنگ نظامی در خراسان بزرگ جریان نداشت؛ اما پیامدهای اقتصادی و روانی آن به استان ما سرایت کرد، افزود: ما موظفیم برای ثبات تولید، کاهش هراس عمومی و تداوم خدمات شهری، نقش پشتیبان را ایفا کنیم.

وی با یادآوری روزهای آغازین دفاع مقدس تصریح کرد: تجربه جنگ هشت ساله نشان داد که اعتماد عمومی به مسئولان و انسجام ملی مهم‌ترین پشتوانه کشور است. امروز نیز با اتکای به همین سرمایه اجتماعی و با ایفای مسئولیت‌های اجتماعی توسط بخش خصوصی، می‌توانیم از گردنه تحریم‌ها، بی‌ثباتی‌ها و جنگ عبور کنیم. امروز اگرچه شیوه تهدید متفاوت است، همان روحیه ایثار و همبستگی باید زنده بماند؛ ملت ایران هرگاه لازم باشد آماده حضور در صحنه خواهند بود. نکته مهم اینکه مردم باید نسبت به خطرهای احتمالی هوشیار و آگاه باشند تا نسبت به شایعات واکنشی سنجیده نشان دهند.

روشنک از برنامه‌ریزی برای احصای مشکلات مهم کسب و کارها خبر داد و گفت: در تعامل با کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید، پیگیر مطالبات فعالان اقتصادی و برنامه‌ریزی برای حمایت معیشتی اقشار آسیب‌پذیر خواهیم بود.

رئیس کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق بازرگانی خراسان رضوی با تاکید بر لزوم اتخاذ تصمیمات عقلایی در مدیریت کشور، گفت: مسئولان عالی رتبه کشور باید در هنگام اخذ تصمیمات، منطقی و مبتنی بر برنامه عمل کنند و از هرگونه تصمیم شتاب‌زده و هیجانی به شدت پرهیز نمایند. مردم ایران با صبر و مقاومت پای کشور ایستاده‌اند و انتظار دارند حاکمیت نیز با تدبیر عمل کند.

وی افزود: در شرایط فعلی نه شورای امنیت و نه سایر نهادهای بین‌المللی ضامن اجرای قوانین نیستند؛ بنابراین اتکای اصلی باید بر ظرفیت‌های داخلی باشد. ملت نشان داده است که در برابر هجمه‌های دشمن، از جمله حملات رسانه‌ای و عملیات روانی، عقب‌نشینی نمی‌کند.

روشنک با اشاره به مسئولیت اجتماعی بخش خصوصی اظهار کرد: کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق مشهد بر آن است تا با جلب مشارکت بنگاه‌های اقتصادی، دانشگاهیان و متخصصان، راهکارهای کاربردی برای عبور از بحران ارائه کند. نخستین وظیفه، پشتیبانی از بنگاه‌هایی است که به طور مستقیم برای مردم کالا و خدمات فراهم می‌کنند؛ زیرا ثبات این واحدها معیشت جامعه را حفظ می‌کند.

وی درباره تبعات جنگ اخیر در منطقه توضیح داد: رژیم صهیونیستی در روز نخست عملیات با تصور ضربه به فرماندهی و مراکز کلیدی، به شکست زودهنگام ایران دل بسته بود، در حالی که بازسازی سریع توان دفاعی کشور همه معادلات آنان را برهم زد. از ابتدا تصورم بر این بود که این نبرد طولانی نخواهد شد و طرف مقابل هیچ دستاوردی کسب نمی‌کند؛ با این حال، برای هر سناریویی آماده‌ بودیم.

لزوم بازنگری در زیرساخت‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل

سپس، محسن خندان‌دل، رئیس کمیسیون خدمات فنی، مهندسی، مشاوره‌ای و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی، با اشاره به تحولات سریع جهانی و افزایش مخاطرات امنیتی، بر ضرورت طراحی یک استراتژی جامع برای ارتقای تاب‌آوری شهری و اقتصادی تاکید کرد و گفت: در سرزمین‌های اشغالی، از دهه‌ها پیش، ایجاد اتاق امن در ساختمان‌های مسکونی و اداری به عنوان یک الزام قانونی در نظر گرفته شده و زیرساخت‌های شهری نیز متناسب با شرایط بحران طراحی شده‌اند. این نوع نگاه، نه صرفاً امنیتی؛ بلکه نگاهی مهندسی و راهبردی به مقوله تاب‌آوری اجتماعی در شرایط سخت است.

خندان‌دل افزود: امروز دنیا با شکل جدیدی از تهدیدات مانند جنگ‌های سایبری، الکترونیکی و عملیات نفوذی روبه‌روست. در چنین شرایطی، توسعه پدافند غیرعامل در زیرساخت‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی باید به یک اولویت جدی تبدیل شود.

وی با اشاره به برخی نارسایی‌ها در اطلاع‌رسانی شهری نیز اظهار کرد: در شرایط بحرانی، نبود سیستم‌های هشدار عمومی موثر می‌تواند موجب نگرانی و رفتارهای هیجانی در سطح جامعه شود. به عنوان نمونه، نصب بلندگو در برخی چهارراه‌ها توسط شهرداری، اقدام مثبتی است؛ اما آیا برای اطلاع‌رسانی در شرایط اضطراری نیز زیرساخت مشابهی پیش‌بینی شده است؟ متاسفانه در بسیاری موارد، به دلیل نبود آموزش و آمادگی عمومی، واکنش جامعه می‌تواند منفی یا پرهزینه باشد.

وی تصریح کرد: توجه به مقوله پدافند غیرعامل باید از سطح شعار فراتر رود و در سیاست‌گذاری‌های اجرایی، طراحی شهری و حتی نظام‌های حمل‌ونقل، زیرساخت انرژی و فناوری اطلاعات لحاظ شود. در واقع، امنیت پایدار تنها از مسیر آمادگی مهندسی‌شده و تصمیم‌سازی آگاهانه می‌گذرد.

خندان‌دل با بیان اینکه اتاق بازرگانی تلاش دارد با ارائه تحلیل‌های کاربردی ذهن تصمیم‌سازان را نسبت به این ضرورت‌ها حساس کند، گفت: نگاه ما فراتر از مقابله صرف با تهدید است؛ بلکه هدف، تقویت بنیان‌های مقاومتی در بطن سازوکارهای اقتصادی، اجتماعی و شهری است. پیشنهادهای ارائه‌شده در این نشست، از جمله نگاه نوآورانه به مقوله پدافند غیرعامل در بخش اقتصادی، می‌تواند در تدوین برنامه‌های عملیاتی برای آینده به‌کار گرفته شود.

ناامیدی، بالاترین ظلم به آینده کشور است

حسین خانی زاده، نایب رئیس کمیسیون مسئولیت‌ اجتماعی اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در بخشی از این جلسه، با اشاره به اهمیت حفظ امید اجتماعی در شرایط کنونی گفت: ناامیدی، در هر سطحی و به هر دلیلی، یکی از بزرگ‌ترین آفات اجتماعی است. پاشیدن بذر ناامیدی، به‌ویژه در دل کودکان و سالمندان، ظلم بزرگی است. کودکانی که هنوز نه تجربه‌ای از جنگ دارند و نه شناختی از بحران‌های اقتصادی، نباید قربانی فضای منفی و بی‌اعتمادی عمومی شوند. امروز بیش از هر زمان، نیاز به همبستگی، گفت‌وگو و مسئولیت‌پذیری داریم.

وی خاطرنشان کرد: هجوم به فروشگاه‌ها، انتشار شایعات و ایجاد هراس در جامعه، نه تنها کمکی به بهبود شرایط نمی‌کند، بلکه خیانتی آشکار به امنیت روانی جامعه است؛ به‌ویژه زمانی که در واقعیت، نیازی به چنین رفتارهایی وجود ندارد.

عبور از بحران با تقسیم مسئولیت میان دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی

سهیل پروازی، دبیر کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق مشهد با اشاره به شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی کشور، از تدوین بسته‌ای پیشنهادی برای ارتقاء تاب‌آوری بنگاه‌های اقتصادی در استان خبر داد و گفت: در وضعیت کنونی، صرفاً تحلیل وضعیت یا ارائه پیشنهادات کلی، پاسخگوی شدت بحران نیست؛ لازم است اقدامات اجرایی مشخص و پویش‌های اجتماعی ملموس در کنار سیاست‌های دولت شکل گیرد تا بتوان از تعمیق آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کرد.

وی افزود: در تدوین این بسته حمایتی، تمرکز بر اولویت‌های واقعی و تفکیک‌پذیر بنگاه‌ها است؛ چراکه شرایط هر بنگاه در مواجهه با بحران متفاوت است و منابع حمایتی نیز محدود. بر همین اساس، کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق بازرگانی مشهد تأکید دارد که سیاست‌های حمایتی باید متناسب با سطح آسیب‌پذیری و ظرفیت‌های بازیابی هر گروه طراحی و طبقه‌بندی شوند.

پروازی ادامه داد: در کنار سیاست‌گذاری‌های دولتی، نباید همه‌ی نگاه‌ها معطوف به حاکمیت باشد. پیشنهاد ما در کمیسیون، فعال‌سازی ظرفیت‌های مردمی، صاحبان کسب و کار یا بخش خصوصی برای مشارکت در مدیریت بحران است. این کمیسیون اگرچه نهاد اجرایی نیست، اما به دلیل جایگاه اجتماعی و اخلاقی خود، می‌تواند نقش تسهیل‌گر و شبکه‌ساز در فرآیند ارتقای تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی استان ایفا کند.

وی درباره رویکردهای این طرح نیز گفت: تعریف نقش اخلاقی و اجتماعی برای بنگاه‌ها در کنار منافع اقتصادی، حفظ اشتغال حتی در شرایط سودآوری پایین یا بدون سود، تعهد نسبت به زنجیره تأمین و مصرف‌کننده، و ایفای نقش آرام‌ساز در فضای عمومی از طریق پرهیز از تولید تنش رسانه‌ای، از محورهای اصلی این طرح است.

پروازی همچنین رویکردهای عملیاتی این طرح را برشمرد و گفت: تعریف نقش اخلاقی و اجتماعی برای بنگاه‌ها در کنار سودآوری، تلاش برای حفظ اشتغال حتی در شرایط سود کم یا بدون سود، مسئولیت‌پذیری نسبت به زنجیره تامین و مصرف‌کننده، و همچنین ایفای نقش در آرام‌سازی فضای عمومی با پرهیز از تنش‌زایی رسانه‌ای، از جمله رویکردهای ما در این طرح است.

وی خاطرنشان کرد: نمونه‌هایی از حرکت‌های داوطلبانه و خیرخواهانه در سطح بنگاه‌ها و تشکل‌ها نیز در دست طراحی است؛ از جمله حمایت از اعضای آسیب‌دیده، همکاری مشترک برای پشتیبانی از کارگران و اختصاص بخشی از منابع تبلیغاتی بنگاه‌ها به کمپین‌های اجتماعی.

لزوم آمادگی همه‌جانبه برای مقابله با تهدیدات نوین

در ادامه این نشست، حسین رجبی، استاد دانشگاه و مربی پدافند غیرعامل با تاکید بر اهمیت پدافند غیرعامل در تامین امنیت ملی کشور گفت: تهدیدات امروز ماهیتی پیچیده و ترکیبی دارند؛ ما درگیر جنگی از جنس نسل ششم شدیم؛ جنگی که سال‌ها پیش پیش‌بینی شده بود و بسیاری از کارشناسان و تئوریسین‌های ما از حدود ۱۲ یا ۱۳ سال پیش درباره آن هشدار داده بودند.

وی ادامه داد: تهدیدات امروز هم عامل دارند و هم غیرعامل، و ما باید هم در بخش دفاع عامل و هم در حوزه دفاع غیرعامل آمادگی داشته باشیم. هرگونه غفلت در این زمینه می‌تواند کل سیستم را مختل کند.

رجبی با تاکید بر اینکه پاسخ به این تهدیدات نیازمند طراحی پادزهر متناسب در قالب پدافند غیرعامل است، اظهار کرد: باید مفاهیم راهبردی را به مدیران، مسئولان و فرماندهان منتقل کرد تا بدانند در برابر چه تهدیداتی قرار داریم. هرگونه بی‌توجهی به این مباحث، در نهایت خسارت‌بار خواهد بود و باید در برابر مردم پاسخگو بود.

وی ادامه داد: برخی ممکن است با شنیدن عنوان «دفاع غیرنظامی» آن را به میزان کافی جدی نگیرند؛ اما اگر مدیری در این کشور برنامه‌ای برای کاهش آسیب‌پذیری مردم خود نداشته باشد، مسئول است. آموزش از مؤلفه‌های حیاتی در این مسیر است و باید به‌صورت فراگیر در کشور توسعه یابد.

او گفت: یکی از علل اصلی ناکامی‌ها در مقابله حقوقی با تهدیدات رایانه‌ای، این است که کشورهای تولیدکننده این تهدیدات، همان ابرقدرت‌ها هستند. آنها نه تنها در جرم‌انگاری این تهدیدات همکاری نمی‌کنند، بلکه تمایلی به پاسخگویی هم ندارند. سازمان‌های بین‌المللی نیز، از جمله جامعه ملل در گذشته و حتی نهادهای فعلی، اثربخشی لازم را در این زمینه نداشته‌اند.

رجبی با اشاره به اهمیت بازدارندگی و کاهش وابستگی در تامین امنیت پایدار گفت: امروز تکنولوژی آن‌چنان پیشرفت کرده که تلفن‌های هوشمند می‌توانند اطلاعات پیرامونی ما را دریافت کنند و در زمان کنونی، داده و اطلاعات مهم‌ترین ابزار برای از بین بردن امنیت یک کشور است. در چنین شرایطی، اگر صرفاً به پدافند عامل و استفاده از سلاح و تجهیزات نظامی اکتفا کنیم، عملاً راهبردی ناقص در برابر تهدیدات پیچیده امروز در پیش گرفته‌ایم.

او ادامه داد: هدف اصلی ما باید کاهش سطح نارضایتی عمومی باشد. زیرا نارضایتی‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که به‌صورت هدفمند طراحی می‌شوند، در شرایط جنگ ترکیبی، ابزاری موثر در دست دشمن محسوب می‌شوند. ما باید بدانیم فاصله بین رضایت و نارضایتی بسیار کوتاه است و اگر آگاهانه در این زمینه عمل نکنیم، هزینه‌های سنگینی خواهیم پرداخت.

ضرورت طبقه‌بندی مراکز حیاتی برای تاب‌آوری ملی

وی خاطرنشان کرد: اگر کشوری بخواهد در برابر تهدیدات، پایداری داشته باشد، باید از قبل ساختار خود را برای شرایط بحرانی آماده کرده باشد. آمادگی در روزهای آرام، ضامن بقا در روزهای سخت است. در این مسیر، هر حوزه‌ اجرایی از جمله اقتصادی، عمرانی و خدماتی باید متناسب با وظایف خود نقش ایفا کند.

رجبی ادامه داد: تغییر ماهیت جنگ‌ها از تقابل مستقیم به عملیات پیچیده و چندلایه، به ما هشدار می‌دهد که باید برای انواع تهدیدات، آمادگی داشته باشیم. امروزه بحث صیانت ملی، تنها به میدان نظامی محدود نمی‌شود؛ بلکه ابعاد سیاسی، فرهنگی، سایبری، بیولوژیک و اقتصادی را نیز دربر می‌گیرد.

وی هشدار داد: در جنگ‌های نسل ششم، دشمن به جای درگیری مستقیم، بر نافرمانی مدنی، تخریب سلامت عمومی و تضعیف باورها و انسجام اجتماعی تمرکز می‌کند. امروز باید متوجه باشیم که ایجاد آزمایشگاه‌های مولکولی، مراکز ردیابی زیستی و تقویت زیرساخت‌های سلامت عمومی، بخشی از دفاع در برابر این نوع تهدیدات است.

لزوم توجه ویژه به الزامات پدافند غیرعامل در طراحی شهری و ساختمانی

شهریار زهدی، دبیر کمیسیون خدمات فنی، مهندسی، مشاوره‌ای و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز، با تاکید بر اهمیت موضوع جلسه در زمینه پدافند غیرعامل، گفت: قوانین ملی ساختمان با هدف کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، تاسیسات، تجهیزات و زیرساخت‌ها در برابر تهدیدات طراحی شده‌اند و اهداف مشخصی از جمله حفاظت از جان مردم، کاهش هزینه‌های بازسازی پس از بحران و مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر تهدیدات انسانی، خرابکاری و جنگی را دنبال می‌کنند.

زهدی در ادامه، به تقسیم‌بندی ساختمان‌ها از منظر پدافند غیرعامل اشاره کرد و سپس گفت: بر اساس مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان، پناهگاه‌ها در سه درجه تقسیم‌بندی می‌شوند. درجه اول، پناهگاه‌های مستحکم و مقاوم در برابر انفجار، صدا و تشعشعات هستند؛ درجه دوم، دارای ظرفیت‌های کششی و کنشی مطلوب و درجه سوم، پناهگاه‌هایی با سطح ایمنی محدودتر در برابر موج و ترکش‌های ناشی از انفجار هستند.

زهدی با تاکید بر اهمیت توجه به نیازهای پناهگاهی استان اظهار کرد: میزان نیاز به پناهگاه درصدی منطقی از ظرفیت های جمعیتی است به طور مثال با توجه به جمعیت حدود ۶.۵ میلیون نفری استان خراسان رضوی و یا ظرفیت‌ اقامتی حدود 30 هزار و 300 تختخوابی هتل‌ها و یا ظرفیت 10 هزار و 300 تختخوابی مراکز درمانی در سطح استان ما به طور میانگین به میزان یک سوم هرکدام از این موارد پناهگاه نیاز داریم.

وی با اشاره به چالش‌های اجرایی در این حوزه گفت: یکی از مهم‌ترین مسائل، ضعف آگاهی عمومی و تخصصی درباره مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان و الزامات پدافند غیرعامل است. طراحان و پیمانکاران، به دلیل هزینه‌های اضافی و پیچیدگی موضوع، اغلب ترجیح می‌دهند از این الزامات صرف‌نظر کنند. این در حالی است که توجه به این مبحث می‌تواند نقش بسزایی در ارتقای ایمنی شهرها داشته باشد.

زهدی، کمبود مشاوران متخصص در حوزه پدافند غیرعامل و فقدان آموزش‌های تخصصی در این زمینه را از دیگر مشکلات عنوان کرد و افزود: باید از مرحله طراحی اولیه، تخمین‌های لازم برای تامین الزامات پدافند غیرعامل در پروژه‌ها لحاظ شود. همچنین در حوزه پیمانکاری و اجرا نیز نیازمند بازنگری جدی هستیم.

زیرساخت واکنش سریع در حوزه صنایع و خدمات مهندسی باید از هم‌اکنون مهیا شود

امین‌التجار، نایب رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز با اشاره به اهمیت آمادگی ساختاری در حوزه خدمات مهندسی اظهار کرد: ما نباید منتظر وقوع بحران بمانیم تا برای آن تصمیم‌گیری کنیم. هم‌اکنون باید سازوکارهای فنی، انسانی و ارتباطی را برای مواقع اضطراری آماده کنیم. ضروری است با شناسایی نیروهای متخصص، تشکیل تیم‌های واکنش سریع، و تعریف نقش‌ها و مأموریت‌های مشخص، ظرفیت لازم برای مدیریت بحران در زیرساخت‌های حیاتی استان فراهم گردد.

او ادامه داد: در صورت وقوع یک اتفاق مانند بمباران یا قطع زنجیره تامین، باید از قبل بدانیم چه کسانی باید وارد عمل شوند، با چه تجهیزاتی، در چه مناطقی و با چه ترتیب اولویتی. اطلاعات تماس نیروهای تخصصی و فنی، شرکت‌های تامین‌کننده، تجهیزات جایگزین و مسیرهای ارتباطی باید به‌صورت لحظه‌ای و عملیاتی در دسترس باشد.

وی همچنین بر نقش اتاق بازرگانی در مدیریت بازار در شرایط اضطراری تاکید کرد و گفت: اتاق بازرگانی باید با همکاری تشکل‌ها و انجمن‌های تخصصی، برنامه‌ای مشخص برای تامین کالاهای اساسی، به‌ویژه در حوزه مواد غذایی در شرایط بحران و جنگ را طراحی کند تا در  این مواقع بتواند به‌سرعت وارد عمل شود و از ایجاد کمبود در بازار جلوگیری نماید.

وی خاطرنشان کرد: اتاق بازرگانی یک نهاد صرفاً سیاست‌گذار یا مشورتی نیست؛ بلکه بازوی اجرایی مهمی در حوزه اقتصاد ملی و استانی است. انتظار داریم کمیسیون‌ها با چابکی و برنامه‌ریزی دقیق، مسئولیت‌های خود را در قبال آمادگی زیرساختی و حفظ تاب‌آوری اقتصادی استان با جدیت دنبال کنند.

در مدیریت بحران، مهم‌ترین وظیفه هر بخش، انجام دقیق مسئولیت تخصصی خود است

در بخش دیگری از این جلسه، حمیدرضا همت آبادی، عضو کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق مشهد اظهار کرد: در شرایط بحران، مهم‌ترین وظیفه هر بخش این است که مسئولیت خود را به بهترین نحو ممکن انجام دهد. اتاق بازرگانی نیز باید به‌عنوان نهاد پشتیبان تولید و بازار، بایستی نقش‌آفرینی کند، خصوصا در استانی مانند خراسان رضوی که جایگاه ویژه‌ای در امنیت غذایی و تامین کالا دارد.

وی اظهار کرد: در مسیر اقدامات در شرایط بحرانی، باید سه اصل همواره رعایت شود که شامل اولویت‌بندی مسائل، تعیین مسئول مشخص برای هر اولویت؛ و مشخص کردن زمان اجرا و پیگیری است. به‌عنوان مثال، اگر اولویت با صنایع غذایی است، باید مشخص شود کدام زیرشاخه‌ها در اولویت هستند، چه اقداماتی باید برای آن‌ها انجام شود و چه نهادی مسئول اجرای آن است. یا در حوزه انرژی، باید تکلیف شود کدام واحدها در شرایط بحران، اولویت دسترسی به منابع دارند.