به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، «سيد محمد بحرينيان»، «فرشاد مومنی» و «حسن طائي» سه پژوهشگر و تحلیل‌گر اقتصادی در نشستی به بررسی ریشه‌های تاریخی و نهادی توسعه‌نیافتگی صنعتی در ایران و تداوم این امر در بخش اقتصاد کشور پرداختند. در این نشست که به میزبانی موسسه مطالعات دین و اقتصاد، برگزار گردید، از تازه‌ترین اثر زنده‌یاد «علی رضاقلی» با عنوان «سراب‌گرایی صنعتی در نظام قبائلی ایران» رونمایی شد.
در ابتدای این نشست، «سیدمحمد بحرینیان»، مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق بازرگانی مشهد با اشاره به اینکه مرحوم علی رضاقلی میراث ارزشمندی از خود به‌جای گذاشته است، اظهار داشت: این پژوهشگر ارجمند در آثار خود، در کنار تحلیل مسائل اقتصادی، موضوعات اجتماعی و اتفاقاتی که متن جامعه را در گذر زمان متاثر می‌ساخته، مورد بررسی و مداقه قرار داده و از این حیث، خروجی کار او برای پژوهشگران امروز میراثی گرانقدر به شمار می‌آید.
وی اضافه کرد: مرحوم رضاقلی در کتاب‌هایش خود بر اهمیت توجه به علم و خرد تاکید ویژه داشته است. به باور وی، جامعه‌ای که از حضور عالمان و منتقدان خردمند خالی شود، برای هر تغییر و اصلاحی با ممانعت و مخالفت مواجه خواهد بود. این امر باعث می‌شود تا تحقق هر شکل از توسعه، کُند و دشوار باشد.
بحرینیان گوشه چشمی به فرهنگ و رویکردی داشت که راهبردهای مدیریتی و سیاسی جوامع را سمت رفتارهای قومی و قبیله‌ای سوق می‌دهند و بیان کرد: در دنیای مدرن به منابع ملی با رویکرد انحصاری و به عنوان ثروتی که مالکیت آن در اختیار اقلیتی است، نگاه نمی‌شود اما نظام‌های قومی و قبیله‌ای، این حق و انحصار را برای خود قائل هستند و حتی اگر تخصیص منابعی نیز انجام دهند، عمدتا ناپایدار است. این امر هم شکاف های اجتماعی و اقتصادی را رقم می زند و هم فاصله طبقات اجتماعی را افزون می سازد. رویکرد مذکور در مقاطع متعددی از تاریخ کشورمان قابل مشاهده است.
وی با اشاره به اینکه کماکان با قبیله‌گرایی در دنیای مدرن مواجه هستیم، عنوان کرد: مرحوم رضاقلی در کتاب «سراب‌گرایی صنعتی» منظری تاریخی-اقتصادی را برای موضوع توسعه صنعتی و موانع داخلی و خارجی آن مورد توجه قرار داده است. او صنعت را بخشی از حیات جمعی و منبعی برای پرورش خرد در جامعه می داند. او با مرور فرازهایی از تاریخ کشورمان، برای ما می‌‌گوید که چرا در گذر زمان درک لازم از نحوه ارتقای تولید فناورانه ایجاد نشده و همین موضوع، بحران‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را بازتولید نموده است.
این پژوهشگر صنعتی با اشاره به سازوکارهای کارآمدی که برون‌رفت از دور باطل توسعه‌نیافتگی را در بخش صنعت و تولید رقم می زند، خاطر نشان کرد: صنعت برای توسعه خود نیازمند دولتی است که اندیشه توسعه‌گرا داشته باشد. این دولت است که باید بازار را برای صنعت به وجود بیاورد. دریغ که در عمده مواقع خلاف این ضرورت عمل شده است و همین بحث هم در زمره دلایل عقب‌ماندگی کشورمان مطرح می شود. غرب در مسیر توسعه خود بر رشد علم و همراهی آن با اقتصاد تاکید ویژه ای داشته و ما نیز باید با تکیه بر علم، کار را پیش ببریم تا ناکارآمدی‌های احتمالی کمتر شود. مرحوم رضاقلی در این واپسین اثر خود تاکید می‌کند که نباید به هیچ‌وجه ناامید شد چرا که ایران فرزندان شریفی دارد که همواره، این کشور و آب و خاکش را در مسیر درست خود هدایت کرده و نجات داده اند.
بحرینیان در بخش دیگری از اظهارات خود به موضوع رشد آمار مهاجرت نسل جوان و خاصه نخبه کشور اشاره و خاطر نشان کرد: تداوم روند موجود، کشور را از حضور دانشمندان و افراد صاحب صلاحیت خالی می‌کند و این یک خطر برای آینده کشور است. بسیاری از این افراد در کشورهای دیگر جهان، جایگاه و مناصب عالی برای خود کسب می کنند. تصور کنید که اگر همین استعداد و اندیشه در کشور خودمان فعال بود، تا چه میزان می‌توانست به توسعه میهن کمک نماید.
وی یادآور شد: آن‌هایی که مسیر هجرت را انتخاب می‌کنند، خائن و یا وطن‌فروش نیستند. در این سال‌ها رشد عدم اطمینان و احساس عدم امنیت اجتماعی باعث شده تا بسیاری افراد، انتخاب خود را جلای وطن قرار دهند چرا که به بستری برای شکوفایی خود نیاز داشته اند.
وضعیت کمدی- تراژدی بعضی از طرح‌های اقتصادی ارائه شده در کشور
در ادامه این نشست، «فرشاد مومنی» استاد دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس موسسه دین و اقتصاد، با اشاره به اینکه نگاه زیربنایی به امر اقتصادی با اولویت دهی به مقوله اقتصاد تفاوت دارد، گفت: عنوان سراب‌گرایی که رضاقلی برای اثر خود انتخاب کرده است، حاکی از نگرش‌ها در ایران به مقوله صنعت و صنعت‌گرایی در تاریخ است که بیشتر از آن که واقعی باشد، توهم‌آلود می‌باشد.
مومنی با بیان اینکه تلاش، پاداش‌دهی، تولید و رونق و سهم‌خواهی مالیات از دل رونق اقتصاد، نشان دهنده مدیریت احسن در این عرصه است، تصریح کرد: برخی می‌گویند توسعه صنعت توریسم، توسعه اقتصادی را به دنبال خواهد داشت؛ اما مسئله دیگری که بسیار حائز اهمیت است، طرح‌های اقتصادی و نقش آن در توسعه کشور است. متاسفانه بعضی طرح‌های ارائه شده اقتصادی در کشور، وضعیتی کمدی- تراژدی دارد.
مومنی با تاکید بر اینکه مرحوم رضاقلی در آخرین اثر خود عنوان می‌کند که امید برای توسعه یافتگی ایران وجود دارد، اظهار کرد: ایران سراسر علم است؛ اما اغلب مسئولان ایرانی بی‌توجه به علم در خصوص مسائل گوناگون صحبت می‌کنند؛ درحالیکه با استناد به دانش روز، می‌توان موانع را در حوزه‌های مختلف برطرف کرد.
وی با اشاره به تاثیر قدرت رسانه‌ای کشورها در توسعه یافتگی گفت: توان پایین ایران در حوزه رسانه، یکی از دلایل شدت یافتن مشکلات در کشورمان است. رسانه‌های جهانی از کم‌اهمیت‌ترین موضوعات برای تضعیف ایران استفاده می‌کنند. از سویی، در کشورمان قدرت تولید فناورانه به حاشیه رفته است. باید به این مهم توجه کرد که با الگوهای تولیدی پیشاصنعتی نمی‌توان به توسعه صنعتی و تقویت بنیه تولید در این بخش دست پیدا کرد. تقویت بنیه تولید صنعتی، نیازمند بنیه قوی امنیتی (داخلی و خارجی) است.
مومنی بیان کرد: تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران بایستی به این مهم توجه کنند که با توزیع رانت نمی‌توان به نیازهای بیش از ۸۰ میلیون نفر پاسخ گفت. امروز روند صنعت‌زدایی و پشت کردن به اهداف اقتصادی به ابعاد ناخوشایندی رسیده و همه این‌ها در اطلاعات به دست آمده از آمارهای دولتی و رسمی مشهود است.
وی با بیان اینکه در اوج کسب درآمدهای نفتی کشور، بیشترین خیانت به ایران رخ داد، تصریح کرد: در سال‌های ۸۵ تا ۹۲ حدود ۶۲۰ میلیارد دلار درآمد نفتی به اقتصاد ایران تزریق شد؛ اما چه شد که خالص فرصت‌های شغلی در ایران منفی گردید؟ این بی‌سابقه‌ترین خیانت به کشور بود. در این بازه زمانی، کشور در تحریم‌های بزرگ نبود و باید از موقعیت درآمدهای نفتی استفاده می‌شد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: براساس آمار مرکز آمار ایران، از پاییز ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱، حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از نیروهای بخش صنعت، از چرخه تولید کشور خارج شدند.
مومنی گفت: توسعه اقتصادی نیازمند این است که رانت، ربا و دلالی حذف گردد و برای نجات تولید فناورانه، گام‌هایی اساسی برداشته شود. با این کار، مردم نجات پیدا کرده و احساس غرور از ایرانی و اسلامی‌بودن خود خواهند داشت. آخرین اثر مرحوم رضاقلی می‌تواند روشنگر نگاه و آینده جامعه ما در این زمینه باشد.
فقدان شایسته‌سالاری در مدیران، از علل توسعه نیافتگی ایران است
«حسن طائی»، استاد دانشگاه نیز در بخشی از این نشست، اظهار کرد: یکی از علل توسعه نیافتگی ایران فقدان شایسته‌سالاری در مدیران است. از سوی دیگر، در مسئله توسعه یافتگی در جهان غرب، پیوستگی وجود دارد؛ اما آنچه در ایران شاهدیم، گسست عوامل لازم برای دستیابی به توسعه است.
وی با اشاره به تاکیدات مرحوم رضاقلی بر یادگیری تعاملی تحت تاثیر جامعه، عنوان کرد: رضاقلی متفکری نقاد است. نقادی کردن، ضرورتاً انتقاد نیست؛ بلکه به معنای اندیشیدن سنجش‌گرانه است و رضاقلی مهارت خاصی در این زمینه داشته است. تفکر انتقادی دارای استانداردهای خاصی است و وی از این ویژگی برخوردار بود.
وی در خصوص دلایل عدم توسعه یافتگی ایران طبق آخرین اثر مرحوم رضاقلی گفت: در کشور ما اقتصاد مادر سیاست نیست و تولید فناورانه و اشتغال مولد، وجود ندارد. از سویی، فرومایگانی در بازار کار بروز و ظهور کرده‌اند و عدم شایسته‌سالاری توسط بزرگان و نسپردن کار به افراد خردمند، سبب مشکلات عظیم در کشور شده است. همچنین نبود شایسته‌سالاران در صدر تصمیم‌گیری‌ها مشکلات متعددی ایجاد کرده است.
چرا رضاقلی سراب‌گرایی صنعتی را برای عنوان کتاب خود انتخاب کرده است؟
این استاد دانشگاه با طرح این پرسش که چرا رضاقلی سراب‌گرایی صنعتی را برای عنوان کتاب خود انتخاب کرده است؟ تصریح کرد: عنوان کتاب کاملاً گویا و القاکننده موارد متعددی است. در این کتاب به تعریف ابزار تکنولوژی، ماشین و صنعت پرداخته شده و اقتصاد ایران را ترسیم می‌کند. پرداختن به مقوله هایی چون قتل و غارت، روحیه قضا و قدر، عدم توجه به علوم تجربی و علوم اجتماعی، روحیه انحطاط و تحجر و… از جمله عوامل عقب‌ماندگی توسعه صنعتی ایران در طول تاریخ بوده است.
طائی افزود: از جمله مهم‌ترین عناصر اثرگذار در ایران که مانع تحولات اجتماعی و صنعتی‌شدن است، می‌توان به نبود امنیت، بی‌ثباتی حقوق مالکیت و بی‌قانونی اشاره کرد.
وی، پیوند انسانی و اجتماعی را بسیار مهم و راه‌گشا و گره‌گشا برای عرصه صنعت خواند و گفت: از ویژگی‌های منابع انسانی در مغرب زمین می‌توان به اشتیاق به شغل و اندیشه، اشتیاق به یادگیری، پیش برندگی در به اتمام رساندن کارها، توجه به کارهای کوچک در پیش برندگی و مشارکت اجتماعی و اقتصادی بالا اشاره کرد.
طائی تاکید کرد: مرحوم رضاقلی در آخرین اثر خود بارها به تولید نوآورانه، توسعه صنعتی، احساس امنیت، حقوق مالکیت، خلاقیت، تخصص‌گرایی و تقسیم کار و… اشاره کرده و بر عبرت و تجربه‌آموزی از گذشته تاکید نموده است. در واقع، با شناسایی دقیق مشکلات و موانع گذشته می‌توان موانع را پشت سرگذاشته و به سمت صنعتی‌شدن حرکت کرد.
