ژئوپلیتیک ۲۰۲۴ برای کارآفرین‌ها

روندهای کلان دنیا در سال ۲۰۲۴

1- حرکت به سمت چندقطبی شدن

احتمال اینکه در حوزه‌های مختلف شاهد تغییراتی عظیم در محیط ژئوپلیتیک کنونی باشیم روز به روز بالا می‌رود: آینده روابط بین قدرت‌های بزرگ (آمریکا، اتحادیه اروپا و چین) همچنان نامعلوم است. به همین خاطر دولت‌هایی که به لحاظ ژئوپلیتیک مواضع متغیری اتخاذ می‌کنند قدرت بیشتری می‌گیرند چون حمایتشان از یکی از طرفین می‌تواند تعیین‌کننده باشد.

به همین خاطر طی سال‌های آینده بازارهای نوظهور (Emerging) و بازارهای مرزی (frontier) به طور فزاینده‌ای نسبت به آنچه که استانداردهای دوگانه کشورهای غربی قلمداد می‌کنند انتقاد خواهند کرد. (بازارهای مرزی از جنس کشورهای در حال توسعه‌اند اما از بازارهای نوظهور پرریسک‌تر و کوچک‌ترند.) در کل منتظر این باشید که بازیگران کوچک‌تر – چه دولتی و چه غیر دولتی – بتوانند در صحنه منطقه‌ای تاثیرگذارتر باشند.

این حرکت به سمت جهان چندقطبی به احتمال زیاد کمک می‌کنند که روندهای کنونی تنوع‌بخشی در حوزه اقتصادی تشدید شوند: در دوران کرونا، شرکت‌ها و کشورها متوجه شدند که مانند گذشته نمی‌توانند به زنجیره‌های تامین (supply chains) که از نقاط دور دنیا شروع می‌شوند اطمینان کرد. کشورهای گوناگون مرزهای خود را بستند تا هم از ورود ویروس به کشور جلوگیری کنند و هم دچار کمبود منابع نشوند. (مثل تجربه بسته‌شدن چین که جلوی مشکل در اقتصاد این کشور را گرفت اما به دیگر بازارها ضربه بدی زد چون به واردات چین وابسته بودند.) به جز کرونا، حالا مسئله رقابت جدی بین کشورها و بین بلوک‌های سیاسی را داریم و به همین خاطر کشورها ترجیح می‌دهند فقط کشورهای نزدیک یا دوست جنس وارد کنند.

در جهانی این‌چنین چندقطبی و چند دسته، انتظار نداشته باشید کشورها مثل دورانی که آمریکا ابرقدرتی می‌کرد بتوانند در مسائل و بحران‌های بین‌المللی به یک اتفاق‌نظر – هر چند شفاهی – برسند.

2- ریسک‌گریزی به کمک کاهش اتکا به خارج

در واکنش به بحران‌های ناشی از جهان چندقطبی، دولت‌ها و شرکت‌ها مجبورند به شیوه‌های مختلف ریسک فعالیت را پایین بیاورند. چطور؟ با اتخاذ سیاست‌های صنعتی‌ای که تولید داخلی محصولات کلیدی را تضمین کند. این سیاست اقتصادی را بگذارید کنار سیاست‌های خارجی و امنیت داخلی کشورها در وضعیت پرتنش کنونی تا بتوانید به درک بهتری از ۲۰۲۴ برسید. دولت‌ها تلاش خواهند کرد وابستگی خارجی در اقتصاد را پایین بیاورند، و موقع سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، اولیت را بر امنیت ملی بگذارند نه مناسبات و منافع کاملاً اقتصادی.

این یعنی با قوانین سختگیرانه‌تری در حوزه‌های صادرات و واردات روبرو خواهیم شد اما طبیعتاً در این بخش تمرکز اصلی دولت‌ها روی محصولاتی خواهد بود که استراتژیک به حساب خواهند آمد؛ مثلاً شرکت‌های فعال در حوزه‌های نیم‌رساناها، شبکه‌های مخابراتی، تکنولوژی‌های انرژی‌های سبز، خودروهای برقی و بیوتکنولوژی بیش از گذشته با دخالت‌های دولتی مواجه خواهند شد. این شرکت‌ها و شرکت‌های مشابه از این پس باید در بخش تامین مواد اولیه و همچنین سرمایه‌گذاری‌های آینده خود به دولت‌ها حساب پس بدهند.

در مقیاس جهانی این روند باعث می‌شود که روند گرانی و تورمی که در دوران کرونا آغاز شد ادامه پیدا کند و هم‌چنین کشورها نگذارند دستاوردهای علمی‌شان به آسانی در اختیار رقبا قرار گیرد.

این دو روند کلان – چندقطبی‌شدن و کاهش اتکا به خارج – در طول سال آینده به شکل‌های مختلفی خود را نشان می‌دهد که ما آن را به ۱۰ تحول اصلی ژئوپلیتیکی سال ۲۰۲۴ تقسیم کرده‌ایم. اکثر این تحولات کاملاً تازه نیستند و تداوم تحولات دو سال گذشته‌اند که دچار تغییراتی شده است. در واقع ما انتظار داریم که ۹ روند از ۱۰ روند استراتژیک سال ۲۰۲۳ را به صورتی دیگر در سال ۲۰۲۴ ببینیم.

این ۱۰ تحول به ما نشان خواهد داد که چطور طی سال‌های آینده ایده جهانی‌سازی هم دچار تحولات اساسی خواهد شد. همین حالا هم داریم نشانه‌هایش را می‌بینیم: تحولات چندقطبی‌شدن فضای ژئوپلیتیک کنونی را به سمت شکل‌گیری بلوک‌های مشخص‌تر و شبکه‌هایی از متحدان خواهد کشاند و همزمان تلاش برای کاهش ریسک به رقابت بیشتر کشورها در بخش سیاست‌گذاری‌های اقتصادی منجر می‌شود. البته این رقابت بیشتر در حوزه‌های استراتژیک اقتصاد دیده خواهد شد وگرنه در بخش‌های دیگر بلوک‌های تجاری بین کشورهای دوست تقویت خواهد شد. اقتصاد جهانی در سال ۲۰۲۴ چندشاخه‌تر خواهد شد. این گزارش ویژه را بخوانید تا برای دنیای جدید آماده‌تر باشید.

3- استراتژی پرمنفعت و کم‌ریسک برای ۲۰۲۴

دو روند کلی چندقطبی شدن و ریسک‌گریزی که ۲۰۲۴ را شکل خواهد داد برای شرکت‌ها در سراسر دنیا فرصت‌ها و چالش‌های بزرگی به وجود می‌آورد. هر کدام از ۱۰ تحولی که در این گزارش ویژه بررسی می‌کنیم روی هر شرکت تاثیر متفاوتی خواهد گذاشت و تصمیم‌گیری سریع مدیریت شرکت را می‌طلبد. طبیعتاً سطح تاثیر این ده تحول، با توجه به حوزه کار شرکت شما و موقعیت مکانی آن متفاوت خواهد بود و در این گزارش امکان آن وجود ندارد که برای آن راه‌حلی ارائه کنیم. اما اینجا تصمیمات استراتژیکی داریم که با توجه به وضع کنونی دنیا حتماً به نفع شرکتتان تمام خواهد شد، اینجا فرقی نمی‌کند در آسیا باشید یا در اروپا، و شرکتتان تولیدکننده دارو باشد یا نه سازنده لوازم خانگی.

با این سه استراتژی مهم و کم‌ریسک برای ورود به سال ۲۰۲۴ آشنا شوید:

1- ملاحظات ژئوپلیتیکی را وارد مدل‌ها و استراتژی‌های تجاری خود کنید

می‌توان با اطمینان گفت که برای نسل کنونی مدیران هیچ‌گاه مانند امروز درک ژئوپلیتیک اهمیت نداشته است. در عصر تغییرات عمیق در سیستم بین‌المللی نمی‌توان اهمیت ژئوپلیتیک را در استراتژی‌های شرکتی دست‌کم گرفت. درک ژئوپلیتیک و حضور آن در استراتژی هر شرکت می‌تواند باعث افزایش سطح رقابت‌پذیری آن شرکت شود. (رقابت‌پذیری یا Competitiveness توانایی افزایش سهم بازار و یا سوددهی و بقا در صحنه رقابت جهانی برای یک دوره طولانی است.

اقدامات کلیدی در این حوزه:

– تغییرات در استراتژی‌ها و تاکتیک‌های شرکتتان، تا با دنیای چندقطبی و پیچیده‌تر کنونی هماهنگ شود. (مربوط به روند شماره ۱ لیست بعدی: جهان چندقطبی ژئوپلیتیکی)

– مدل‌های تجاری و استراتژی‌های تکنولوژیکی شرکتتان را با آگاهی از هوش مصنوعی شکل دهید، سعی کنید امکانات آن را در سیستم خود لحاظ کنید و برای سخت‌گیری‌های آینده دولت‌ها علیه این تکنولوژی آماده باشید. (مربوط به روند ۲: ژئوپلیتیک هوش مصنوعی)

– چالش‌های درونی آمریکا و چین را در نظر بگیرید و تاثیر این چالش‌ها را بر کشورهایی که در معرض این دو بازار هستند درک کنید. این را در پیش‌بینی‌های شرکتتان از بازار لحاظ کنید. (مربوط به روند ۳: چالش‌های داخلی در آمریکا و چین)

– آن گروه از رای‌گیری‌های سال آینده را که ممکن است برای شرکتتان مهم باشد انتخاب کنید. انواع سناریوهای ممکن را بنویسید و ببینید چطور می‌توانید از آنها سود ببرید. (مریوط به روند ۴: سال رای‌گیری‌های مهم جهانی)

2- زنجیره‌های تامین بین‌المللی خود را منعطف‌تر کنید

زنجیره‌های تامین (supply chains) به سیستم لجستیک پیچیده‌ای می‌گویند که کل مسیر از دریافت مواد اولیه، تولید محصول نهایی و توزیع آن را شامل می‌شود. در شرکت‌های بزرگ زنجیره‌های تامین عموماً در برابر تحولات ژئوپلیتیک آسیب‌پذیر هستند. روسای شرکت‌ها در دوره کنونی باید بتوانند استراتژی زنجیره تامین خود را طوری تغییر دهند که در برابر اختلالات ژئوپلیتیکی کنونی انعطاف‌پذیری بیشتری نشان دهند.

اقدامات کلیدی در این حوزه:

– بررسی کنید که کدام یک از بخش‌های زنجیره تامین ما امروز یا در آینده از دید دولت‌ها استراتژیک به محسوب خواهند شد و در نتیجه ممکن است مورد تهدید قرار بگیرند. استراتژی زنجیره تامین خود را در این بخش‌ها تغییر بدهید. (مربوط به روند ۵: در اولویت قرار گرفتن امنیت اقتصادی)

– وقتی با نگاه ژئوپلیتیکی، استراتژی‌های زنجیره تامین خود را برآورد می‌کنید ممکن است به سمت گسترش ظرفیت تولید خود بیفتید (به جای واردات) یا اینکه با تامین‌کنندگان ماده اولیه در بازارهای جدید ارتباط خواهید گرفت. (مربوط به روند ۶: تلاش برای تنوع‌بخشی)

– در نظم جدیدی که به آن وارد می‌شویم امنیت اقیانوس‌ها مانند گذشته بالا نیست و باید سناریوهایی را پیش‌بینی کنید که در آنها هزینه بیمه محموله‌های دریایی بالا رفته، محموله‌ها آسیب‌دیده‌اند و بارها دیر می‌رسند. (مربوط به روند ۷: ژئوپلیتیک اقیانوس‌ها)

3- استراتژی‌های بقا در دوران جدید ژئوپلیتیک را پیاده کنید

چندقطبی‌شدن جهان و ریسک‌گری بر رویکردهای دولت‌ها در حوزه‌های منابع طبیعی و گرم‌شدن زمین تاثیر خواهد گذاشت و این یعنی نیازهای شرکت شما برای ماندگاری، هزینه‌ها و وضعیت رقابت در حوزه کاری‌تان تغییراتی خواهد کرد. درک سیاست‌های تازه دولت و قوانین جدید – و همچنین پیش‌بینی سیاست‌های بعدی – از وظایف مدیران خواهد بود.

اقدامات کلیدی در این حوزه:

– تحلیل وضعیت کنونی و آینده بازارها به لحاظ دسترسی به انرژی‌های تجدیدپذیر و آب. درک اینکه چقدر احتمال دارد توجه افکار عمومی به مصرف انرژی و آب شرکت‌ها جلب شود. (مربوط به روند ۸: رقابت بر سر کالاهای پایه)

– مشتریان، شهروندان و سرمایه‌گذاران در طول سال‌های اخیر به سیاست‌های محیط‌زیستی شرکت‌ها حساس شده‌اند، اینکه چطور بتوانید فرصت‌ها و ریسک‌های شرکتتان را با سیاست‌ها و قوانین محیط‌زیستی هماهنگ کنید – یا هماهنگ نشان دهید – چالشی جدی در سال آینده است. (مربوط به روند ۹:  دوگانگی در سیاست‌های سبز)

– بررسی فرصت‌ها برای سرمایه‌گذاری در راه‌حل‌های طبیعت‌محور و همچنین لحاظ کردن این نگاه در انتخاب پروژه‌های بعدی و مکان انجام این پروژه. (مربوط به روند ۱۰: سازگاری اجباری با تغییر اقلیم)

ژئوپلیتیک ۲۰۲۴: 10 روند اساسی

1- جهان چندقطبی ژئوپلیتیکی: بازیگران کوچک‌تر مهم می‌شوند

در سال ۲۰۲۲ اشاره به ژئوپلیتیک و ریسک سیاسی در جلسات غیرمحرمانه شرکت‌ها رشد باورنکردنی ۶۰۰ درصدی داشت و در سال ۲۰۲۳ هم بالا ماند. با توجه به شرایط دنیا عجیب نیست که مدیران شرکت‌ها در طول سال‌های اخیر توجه بیشتری به ژئوپلیتیک نشان می‌دهند. فقط در سال ۲۰۲۳ شاهد این تحولات مهم جهانی بودیم: جنگ در اوکراین ادامه پیدا کرد، هم بریکس و هم گروه ۲۰ اعضای جدید پراهمیتی را پذیرفتند، ژاپن و کره جنوبی دیپلماسی را از سر گرفتند و حجم خشونت در آسیای غربی (خاورمیانه) به شدت بالا رفت.

در جهان چندقطبی کنونی، ژئوپلیتیک تبدیل به یک مخلوط پیچیده‌ای از اتحادها و رقابت‌ها شده است که با عضویت کشورها در گروه‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی همپوشانی و تداخل دارد. در سال ۲۰۲۴ شاهد تاثیر فزاینده کشورهایی خواهیم بود که به هیچ از دو بلوک بزرگ شرق و غرب کاملاً تعلق ندارند و می‌توانند با توجه به شرایط و منافعشان به هر دو طرف نزدیک شوند. در چنین وضعیتی، بازیگران کوچکی که قصد دارند شرایط موجود را بر هم بزنند و بازیگر مهم‌تری شوند فضای مانور پیدا خواهند کرد. چرا؟ چون جهان در حال ورود به نظم تازه‌ای است: ابرقدرت نظم کنونی (آمریکا) نمی‌تواند مانند گذشته شرایط را تحت کنترل داشته باشد.

با آنکه تنش‌ها میان آمریکا، اتحادیه اروپا و چین بر صحنه جهانی تاثیر خواهد گذاشت، این کشورهای کوچک بی‌طرف – کشورهایی که لزوماً با هیچ قدرت اصلی یا بلوکی متحد نیستند – در سال ۲۰۲۴ تبدیل به بازیگران پراهمیت‌تری خواهند شد. کشورها با منابع سرشار انرژی بخصوص تاثیرگذار خواهند شد: عربستان سعودی و امارات متحده عربی جزو این گروه هستند و وضعیت رابطه‌شان با اسرائیل را باید دنبال کرد. ترکیه هم در سال ۲۰۲۴ تلاش می‌کند بین روسیه و اوکراین میانجی‌گری کند و حضورش در قفقاز و آسیای غربی را گسترش دهد. هند در امور امنیتی به غرب نزدیک‌تر می‌شود اما به روابط گرم تجاری با روسیه ادامه می‌دهد. برزیل تلاش خواهد کرد نقش آمریکای لاتین در صحنه جهانی را تقویت کند و این را بخصوص در بخش محیط زیست خواهیم دید.

کشورهای کوچک و بازیگران غیردولتی هم تلاش خواهند کرد وضعیت را در سال ۲۰۲۴ به نفع خودشان تغییر دهند که این ممکن است به خشونت‌های بیشتر منجر شود. این را در ماجرای آذربایجان و ارمنستان دیدیم و در اواخر ۲۰۲۳ هم شاهد بالاگرفتن مقاومت فلسطینی‌ها علیه اسرائیل بودیم.

ممکن است در سال ۲۰۲۴ شاهد بالاگرفتن تنش‌ها در سودان و حتی بین کوزوو و صربستان باشیم. این احتمال هست که در آفریقا شاهد روابط جدید امنیتی باشیم، مثل پیمان دفاعی سال ۲۰۲۳ میان مالی، نیجر و بورکینافاسو. تغییر مواضع دیپلماتیک هم امکان‌پذیر است: مثل قزاقستان که به دنبال تقویت رابطه با همسایگانش در آسیای مرکزی و نزدیکی به غرب است.

این حرکت به سمت چندقطبی شدن بر نهادهای بین‌المللی هم تاثیراتی خواهد داشت. برزیل میزبان نشست گروه ۲۰ در سال ۲۰۲۴ است و همین خاطر انتظار می‌رود این گروه امسال روی گرمایش زمین، امنیت غذایی و دیگر موضوعات مهم برای جنوب جهانی متمرکز شود. اولین نشست بریکس با اعضای جدیدش – از جمله ایران – در روسیه برگزار می‌شود که می‌تواند روابط ژئوپلیتیک اعضا با آمریکا و اتحادیه اروپا را پیچیده‌تر کند. اگر چه ورود اعضای جدید می‌تواند رسیدن به اتفاق‌نظر را سخت‌تر کند این گروه‌های نسبتاً کوچک (مثل گروه ۲۰ و بریکس) احتمالاً از سازمان ملل موثرتر خواهند بود چرا که دستیابی به هر توافق مهمی در سازمان ملل با این تعداد عضو رقیب غیرممکن شده است. (این را در تلاش ناکام کشورها برای پایان دادن به جنگ اسرائیل و فلسطین دیدیم.)  

در چنین دنیایی پیش‌بینی رفتارهای کشورهایی که مواضع ژئوپلیتیکی‌شان متغیر است اصلاً آسان نیست چرا که آنها در حوزه‌های مختلف مواضع متناقضی خواهند گرفت و می‌شود گفت باید منتظر خلاقیت‌های ژئوپلیتیک باشیم. مثلاً هند و چین را داریم که با هم همکاری خواهند کرد تا جایگاه بریکس را بالا ببرند، همزمان هند تلاش خواهد کرد وابستگی اقتصادی‌اش به چین را کاهش دهد و تنش‌های مرزی بین دو طرف ادامه خواهد داشت. یا آمریکا و عربستان سعودی که شرکای امنیتی باقی خواهند ماند اما تنش میان واشنگتن و ریاض بر سر قیمت نفت احتمالاً ادامه خواهد داشت. طی سال آینده در سراسر دنیا روابط دیپلماتیک و اقتصادی کشورها پرنوسان‌تر خواهد شد. 

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- برای تحریم‌های بیشتر آماده باشید

از آنجا که طی سال گذشته کشورهای مختلفی به تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه بی‌توجهی کردند، انتظار می‌رود واشنگتن و بروکسل امسال فشار بیشتری بر کشورهای بی‌طرف بیاورند تا به تحریم‌ها پایبند باشند. همچنین با افزایش نقش ایران در تشدید تنش علیه آمریکا و متحدانش در خاورمیانه، احتمالاً تحریم‌های کنونی با سخت‌گیری بیشتری دنبال می‌شود یا باید منتظر تحریم‌های جدید باشیم.

این وضعیت می‌تواند به افزایش قیمت نفت و گاز در سراسر دنیا منجر شود. اما مهم‌تر از آن سخت‌تر شدن تجارت با شرکت‌های خارجی است چرا که شرکت‌ها باید ببینند آیا ارتباط با شریک جدیدشان ممکن است تحریم‌های آمریکا نقض کند یا نه. 

2- به دلار محدود نمانید

همچنان که جهان از سیستم تک‌قطبی فاصله می‌گیرد و به چندقطبی‌شدن نزدیک می‌شود، تراکنش‌های مالی بین‌المللی هم همین روند را دنبال خواهند کرد. سهم دلار آمریکا از ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی دنیا در پایان سال ۲۰۲۰ به ۵۹ درصد سقوط کرد که در طول ۲۵ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. (طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، طی سه سال بعدی سهم دلار در همان حدود ۵۹ درصد باقی مانده است.) مرکز ژاپنی «نیکی آسیا» برآورد کرده که برای اولین بار چین توانسته برای اکثر خرید و فروش‌های بین‌المللی‌اش از یوآن استفاده کند و دلار به جایگاه دوم تنزل پیدا کرده است. بعد از تحریم‌های گسترده روسیه، دیگر بازارهای نوظهور هم متوجه آسیب‌پذیری خود در برابر دلار شده‌اند و تلاش می‌کنند از واحدهای پولی خود در معاملات استفاده کنند. شرکت‌ها وقتی برای ذخایر ارزی خود برنامه‌ریزی می‌کنند باید حرکت آرام به سمت جهان چندقطبی پولی را هم در نظر داشته باشند.

3- امنیت سایبری خود را بالا ببرید

در جهان چندقطبی، باید شاهد افزایش تنش در فضای سایبر هم باشیم. سیستم‌های دیجیتال و دیتای شرکتی به هدف جذابی برای رقبا و دشمنان در کشورهای دیگر تبدیل شده‌اند چرا که ریسک پایین‌تری برای گروه حمله‌کننده دارد و ممکن است هیچ وقت شناخته یا مجازات نشوند. اگر شرکتتان تولید استراتژیکی دارد ممکن است مورد حمله سایبری سنگینی قرار بگیرید که هزینه‌اش را دولت کشور دیگر می‌دهد. به علاوه حملات سایبری به زیرساخت‌های کشورتان می‌تواند روی کارکرد شرکت شما تاثیر بگذارد. ریسک سایبری مطمئناً در سال ۲۰۲۴ بالاتر می‌رود و باید برای سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه آماده باشید. 

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدکنندگان تکنولوژی‌های پیشرفته

انرژی و منابع اولیه

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

پزشکی و داروسازی

رسانه‌ها، مخابرات

2- ژئوپلیتیک هوش مصنوعی

نتایج یک تحقیق دیگر ما در اکتبر ۲۰۲۳ نشان داد که ۹۹ درصد مدیرعاملان شرکت‌هایی که با ما در ارتباطند قصد دارند روی هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کنند. همزمان دولت‌ها به سرعت در حال فهم فرصت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی‌اند تا برایش قوانین وضع کنند. چین طبق معمول خیلی سریع دست به کار شد و در سال ۲۰۲۳ چند قانون مربوط به هوش مصنوعی را تصویب کرد. هفت کشور صنعتی (G7) هم توافق کرده‌اند که اصول استفاده از هوش مصنوعی را منتشر کنند و در اتحادیه اروپا هم بر سر یک «فرمان هوش مصنوعی» مذاکره می‌شود. در آمریکا دولت بایدن یک فرمان اجرایی با موضوع «ایمنی و امنیت هوش مصنوعی» صادر کرده است. پیشرفت‌های سریع تکنولوژی هوش مصنوعی باعث شده اهمیت آن در حوزه امنیت ملی و رقابت ژئوپلیتیکی به شدت بالا برود. در سال ۲۰۲۴ دوگانه ابداع و کنترل هوش مصنوعی در بلوک‌های ژئوپلیتیکی دنیا تاثیرات متفاوتی خواهد داشت.

 به لحاظ ژئوپلیتیکی، رقابت اصلی کشورها در حوزه هوش مصنوعی کارکرد اقتصادی دارد: هدف جلوزدن در بخش ابداع و امکان استفاده از این تکنولوژی در اقتصاد کشور است. در این حوزه آمریکا از بقیه کاملاً جلو است اما چندین کشور مهم دیگر تلاش‌های خود را شدت بخشیده‌اند و سعی می‌کنند به روش‌های گوناگون با آمریکا رقابت کنند. مهم‌ترین رقیب طبیعتاً چین است که در آن هم دولت و هم بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش ادامه می‌دهند تا به خودکفایی در هوش مصنوعی برسند. دولت انگلیس هم قصد دارد حداقل مقررات ممکن در این حوزه را تصویب کند تا اجازه بدهد که شرکت‌ها با سرعت بیشتری جلو بروند و همزمان برای شرکت‌های خارجی مقصد جذاب‌تری شود. (در حال حاضر انگلیس سومین کشور پذیرنده سرمایه‌گذاری در این حوزه در دنیاست.) حتی کشورهایی که توان علمی ندارند، مثل عربستان سعودی، به روش خود – خرید تکنولوژی – سعی می‌کند از بازی عقب نمانند.

هوش مصنوعی در شکل‌دهی به رابطه آمریکا و چین نقش مهمی بازی می‌کند. آمریکا – گاهی با همراهی متحدانش – تلاش خواهد کرد که با کنترل صادرات و هم‌چنین اعمال محدودیت بر سرمایه‌گذاری‌ها کاری کند که دسترسی شرکت‌های چینی به نیم‌رساناهای پیشرفته مورد نیاز برای سیستم‌های هوش مصنوعی کاهش یابد. چنین سیاستی باعث خواهد شد چین دست به ضد حمله بزند و جلوی دسترسی آمریکا و متحدانش به دیگر بخش‌های زنجیره تامین هوش مصنوعی – مثل مواد معدنی حساس – را بگیرد. (همین حالا هم در این بخش‌ها شاهد کنترل چین روی صادرات هستیم.)

این مربوط به رقابت بین‌المللی است. در حوزه داخلی ماجرا چیز دیگری است: دولت‌ها تلاش می‌کنند قبل از اینکه تکنولوژی بتواند سیاستگذاران را پشت سر بگذارد قوانین محدودکننده وضع کنند. این مسئله آسانی نیست. از طرفی کشورها نیاز به ابداع در این حوزه دارند تا به لحاظ ژئوپلیتیکی با بقیه رقابت کنند، و در حوزه‌هایی مثل بهداشت، امنیت ملی و راندمان اقتصادی که هوش مصنوعی قول بهبود داده پیشرفت کنند. از طرف دیگر از خطرات هوش مصنوعی آگاهند و نیازمند وضع سریع قوانین در این حوزه‌اند. آنها می‌دانند که پیشرفت هوش مصنوعی می‌تواند باعث بیکاری گسترده شود که در نهایت به شورش‌های اجتماعی بینجامد. به علاوه همین حالا هم به کمک هوش مصنوعی اخبار و فیلم‌ها و عکس‌های جعلی راحت‌تر از گذشته ساخته می‌شوند و این چالشی جدی در حوزه امنیت ملی و امنیت سایبری خواهد بود.

البته قرار نیست هوش مصنوعی در سال یا سال‌های آینده باعث به هم زدن توازن کنونی قدرت در مقیاس بین‌المللی شود، اما نقش آن در رقابت ژئوپلیتیک به طور فزاینده‌ای بیشتر می‌شود. 

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- درک بهتر قوانین و دستورالعمل‌های بین‌المللی

تاکنون چند نهاد بین‌المللی، از جمله سازمان توسعه و همکاری اقتصادی و گروه ۲۰ سندهایی درباره روش‌های استفاده و توسعه هوش مصنوعی منتشر کرده‌اند. به عنوان مدیرعامل شرکتی که قصد تجارت بین‌المللی دارد، بهتر است از اینها آگاه باشید تا در صورت تصویب قوانین جدی‌تر در اتحادیه اروپا یا دیگر کشورها، شرکتتان نیاز به تغییرات جدی در این بخش نداشته باشد.

2- امتحان هوش مصنوعی در حوزه‌های تازه

تعداد زیادی از دولت‌ها به دنبال سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی هستند و احتمالاً مشوق‌هایی برای شرکت‌های موثر در این بخش معرفی خواهند کرد. نتایج تحقیق ما نشان می‌دهد در حال حاضر فقط ۸ درصد شرکت‌ها از هوش مصنوعی برای ابداعات جدی استفاده می‌کنند و ۹۱ درصد استفاده از هوش مصنوعی را به بهبود فعالیت‌های کوچک درون شرکتی محدود کرده‌اند: مثلاً هوش مصنوعی را مسئول پاسخگویی به مشتریان کرده‌اند. این شکاف می‌تواند فرصتی استراتژیک برای شرکت‌هایی باشد که از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند تا محصولات و مدل‌های تجاری‌ای جدید طراحی کنند. 

3- آموزش نیروی انسانی

هر تغییر بزرگ تکنولوژیک با خود فرصت‌ها و چالش‌هایی در حوزه منابع انسانی می‌آورد و مطمئناً چالش‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی کوچک نیست. مدیران شرکت باید با کارمندان درباره چالش‌ها و فرصت‌ها صحبت کنند و به آنها اطمینان بدهند که قرار نیست هوش مصنوعی جایگزین آنها شود. سرمایه‌گذاری روی آموزش کارمندان کنونی و استخدام نیروی حرفه‌ای می‌تواند جزو استراتژی‌ها در این حوزه باشد. 

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

پزشکی و داروسازی

شرکت‌های تکنولوژیک، رسانه‌ها، مخابرات

3- چالش‌های داخلی در آمریکا و چین

به دلایلی کاملاً متفاوت، دو اقتصاد بزرگ جهان با چالش‌های جدی داخلی مواجهند. در آمریکا شاهد دوقطبی‌شدن سیاست هستیم که به شدت بر عملکرد دولت تاثیر منفی گذاشته و وضعیت بدی را در بخش‌های مدیریت بدهی‌ها و تصویب بودجه به وجود آورده است. در چین چالش‌ها ناشی از اقتصاد کلان است و واکنش دولتمردان چینی به آن. این چالش‌ها هم در چین و هم در آمریکا در سال ۲۰۲۴ باعث افزایش ریسک سیاسی در هر دو بازار خواهد شد و می‌تواند تاثیراتی جدی بر ژئوپلیتیک و رشد جهانی داشته باشد.

در آمریکا انتخابات ۲۰۲۴ باعث اوجگیری تنش‌های اجتماعی خواهد شد و سردرگمی سیاستگذاران را افزایش خواهد داد. در صورتی که سنا و کنگره دست بین دو جناح تقسیم شوند و دموکرات‌ها و جمهوریخواهان نتوانند در این دو مجلس به اکثریت قاطعی دست پیدا کنند تصویب قوانین سخت‌تر از حالا خواهد شد و این یعنی ناکارآمدی فزاینده نهاد دولت. همین حالا هم اطمینان مردم آمریکا به انتخابات بالا نیست و تداوم و تشدید ناکارآمدی کنونی می‌تواند ضربه بدتری به مشروعیت انتخابات بزند. وقتی دولت و مجلس ضعیف باشند و نتوانند تصمیم‌گیری کنند، ایالت‌ها مجبورند خود دست به کار شوند و قوانین مورد نیاز خود را تصویب کنند. در چنین وضعیتی فاصله میان ایالت‌های جمهوری‌خواه و دموکرات بیشتر خواهد شد و هر کدام کار خود را خواهند کرد. ایالت‌های دموکرات قوانین سختگیرانه‌تری در حوزه‌های محیط‌زیست، هوش مصنوعی یا کریپتو وضع خواهند کرد و جمهوری‌خواهان دست شرکت‌ها را بازتر خواهند گذاشت، اما آزادی‌های اجتماعی را محدود خواهند کرد و  احتمالاً سیاست‌هایشان به نفع محیط زیست نخواهد بود. این یعنی افزایش شکاف اجتماعی در آمریکا.

چین با چالش‌های متفاوتی روبروست: دولت در اینجا ضعیف نیست و برای هر چیزی برنامه دارد، اما باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا سیاست‌های آنها می‌تواند مشکلات مالی و اقتصاد کلان این کشور را حل کند یا نه. چالش‌های دوره‌ای در حوزه بازار مسکن و سطح بالای بدهی دولت‌های محلی احتمالاً در سال ۲۰۲۴ هم ادامه خواهد یافت. سیاستگذاران چینی در واکنش به این بحران احتمالاً تلاش می‌کنند با سیاست‌های ادواری هدفمند ریسک بحران مالی را پایین بیاورند. مشکل دیگر چین، کاهش تقاضا برای اجناس چینی در بازارهای جهانی است که این روند هر چند سال یک بار رخ می‌دهد.

مشکل دیگر سیاستگذاران چینی چالشی ساختاری است: این یکی مربوط به انتظارات خانواده‌ها و کسب‌وکارهاست که تاکنون به رشد اقتصادی سریع‌تری خو کرده بودند. در دهه که به کرونا ختم شد میانگین رشد سالانه در چین ۷.۷ درصد بود و حالا رشد سالانه به ۵ درصد کاهش پیدا کرده است. دولت چین هم‌چنان امنیت ملی و ثبات داخلی را بر رشد اقتصادی اولویت می‌دهد و قصد دارد ظرفیت‌های تولید تکنولوژی‌های استراتژیک را بالا ببرد تا در این حوزه‌ها به خودکفایی برسد.

به لحاظ داخلی سال ۲۰۲۴ می‌تواند نقطه عطفی برای هر دو کشور باشد. حدوداً نصف فعالیت‌های اقتصادی دنیا توسط چین و آمریکا انجام می‌شود، پس سیاست‌های داخلی هر دو کشور بر اقتصاد جهان، و کسب و کار شما تاثیرگذار خواهد بود.

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- برای فروش غیرقابل پیش‌بینی آماده باشید

نوسانات اقتصادی در آمریکا و چین در سال ۲۰۲۴ باعث سخت‌تر شدن پیش‌بینی فروش شرکتتان در بازارهای جهانی خواهد شد. نقش سیستماتیک این دو بازار در اقتصاد جهانی آنچنان بالاست که به‌هم‌ریختگی و عدم قطعیت در آنها، به بازارهای دیگر هم سرایت خواهد کرد. اگر هر دو اقتصاد امسال ضعیف عمل کنند عملکرد کلی اقتصاد جهانی بدتر از پیش‌بینی‌ها خواهد بود. حتماً در پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت شرکت خود احتمال بی‌ثباتی در این دو بازار را لحاظ کنید.

2- استراتژی‌های ریسک خود را تنظیم کنید

همه چیز به فروش مربوط نمی‌شود. وقتی دو اقتصاد بزرگ دنیا دچار مشکلات داخلی بشوند بر وضعیت کلی شرکت‌های جهان در کوتاه‌مدت و میان‌مدت تاثیر خواهد گذاشت. این تاثیر هم می‌تواند چالش و هم می‌تواند فرصت باشد. هوشمندانه‌ترین کار تقویت ظرفیت شرکتتان در حوزه درک ریسک‌های سیاسی و اقتصادی در کشورهای بزرگ و تاثیر احتمالی آن بر بازار شماست.

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدات پیشرفته

محصولات مصرفی و خرده‌فروشی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

پزشکی و داروسازی

شرکت‌های تکنولوژیک، رسانه‌ها، مخابرات

4- سال رای‌گیری‌های مهم جهانی

در سال ۲۰۲۴ موجی از رای‌گیری‌های سرنوشت‌ساز در بازارهای پراهمیت به لحاظ ژئوپلیتیکی را در پیش داریم؛ بازارهایی که مجموعاً ۵۴ درصد جمعیت دنیا و نزدیک به ۶۰ درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) دنیا را شامل می‌شوند. این رای‌گیری‌ها در زمانی برگزار می‌شود که اطمینان به دولت‌ها در پایین‌ترین سطح خود در سال‌های اخیر قرار دارد. همزمان گروه‌های ملی‌گرای افراطی و پوپولیست‌ها تقویت‌شده‌اند و جوامع درگیر دوقطبی‌های سفت و سخت سیاسی/اجتماعی هستند. در چنین وضعیتی برگزاری انتخابات خبر خوبی نیست و احتمال ناآرامی‌های اجتماعی را بالا می‌برد. رای‌گیری‌های مهم سال ۲۰۲۴ می‌تواند باعث سردرگمی بیشتر در حوزه سیاستگذاری و مقررات شود و اثرات بلندمدتی روی استراتژی‌های صنعتی، سیاست‌های محیط‌زیستی و تنش‌های نظامی این کشورها خواهد گذاشت.

بزرگ‌ترین انتخابات امسال در هند در بهار برگزار می‌شود و این کشور ۱.۴ میلیارد نفری پای صندوق رای می‌رود. حزب هندوی افراطی BJP که حزب نخست‌وزیر نراندرا مودی است امسال با یک اتحاد ۲۰ حزبی از مخالفان روبروست. مناظره‌های انتخاباتی احتمالاً حول سیاست‌های اقتصادی و سیاست‌های ملی‌گرایانه/قوم‌گرایانه افراطی مودی خواهد بود. اینکه دولت بعدی بتواند اکثریت قاطعی در پارلمان داشته باشد سرعت و گستره سرمایه‌گذاری هند در بخش‌های زیرساختی و تولید را مشخص خواهد کرد.

در باقی آسیا هم رای‌گیری‌های مهمی داریم. انتخابات ژانویه تایوان بر روابط سیاسی و اقتصادی با چین و همچنین وضعیت ژئوپلیتیک این کشور تاثیر خواهد داشت. رای‌گیری ماه فوریه در اندونزی، در میانه جدال جهانی بر سر دستیابی به مواد معدنی کمیاب می‌تواند روی زنجیره‌های تامین تاثیر بگذارد. انتخابات پارلمانی در کره جنوبی هم روی قدرت رئیس‌جمهور یون سوک یئول برای انجام تغییرات در حوزه‌های قوانین بازار کار و قوانین تجاری موثر خواهد بود.

در اروپا، شهروندان ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در ماه ژوئن اعضای پارلمان اروپایی را انتخاب خواهند کرد. نتیجه این انتخابات بر سیاست‌های اتحادیه اروپا در حوزه‌های محیط‌زیست، مهاجرت، حمایت از اوکراین و وابستگی اقتصادی به چین تاثیر خواهد داشت. انگلیس هم احتمالاً انتخابات پارلمانی برگزار خواهد کرد که ممکن است روی مسائل تجاری پسابرگزیت، مالیات و انرژی تاثیر بگذارد. هم روسیه و هم اوکراین قرار است در سال ۲۰۲۴ انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار کنند، اگر چه تداوم جنگ می‌تواند باعث تاخیر و بی‌نظمی‌هایی در روند رای‌گیری بشود.

در قاره آمریکا، رای‌دهندگان مکزیکی در ماه ژوئن تصمیم می‌گیرند که حزب چپگرای مورنا در قدرت باقی بماند یا ائتلاف انتخاباتی FAM که از احراب راست و چپ میانه تشکیل شده به قدرت برسد. دولت بعدی مسیر سیاست‌های انرژی کشور و همچنین باز یا بسته بودن به ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی را مشخص خواهد کرد. در ماه می در ونزوئلا هم انتخابات ریاست‌جمهوری خواهیم داشت و باید ببینیم دولت به سیاستمداران مخالف (که به آنها اتهام رابطه با آمریکا زده شده) اجازه حضور در انتخابات را خواهد داد یا نه. این انتخابات می‌تواند روی روابط دیپلماتیک و تجاری ونزوئلا تاثیر بگذارد.

و بالاخره در ماه نوامبر آمریکا یکی از آخرین رای‌گیری‌های سال ۲۰۲۴ جهان را برگزار خواهد کرد. آمریکا همین حالا هم کاملاً دوقطبی شده و نزدیک‌شدن به روز رای‌گیری مطمئناً فضای تجاری و اجتماعی این کشور را نامطمئن‌تر می‌کند. نتایج این رای‌گیری (مثلاً پیروزی نامزد جمهوریخواه) می‌تواند تاثیرات سنگینی بر سیاست‌های داخلی و خارجی آمریکا بگذارد: قوانین تجاری را به سمت دیگری بکشاند، رقابت با چین را تشدید کند و ائتلاف‌های آمریکا و متحدانش را به سمت و سوی دیگری ببرد.

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- سناریوهای ممکن را پیش‌بینی کنید

تاثیر این چند رای‌گیری مهم در سال ۲۰۲۴ می‌تواند به درهم‌ریختگی عظیم در حوزه‌های بازارها، سیاستگذاری و قوانین کشورها منجر شود. ریسک سیاسی و اجتماعی هم بالا خواهد رفت چرا که در دوران بی‌اعتمادی به دولت‌ها، احتمال اعتراضات به نتایج انتخابات بالا خواهد بود. در چنین حالتی، باید رای‌گیری‌های مهم برای کسب‌وکارتان را انتخاب کنید، برای نتایج مختلف سناریو بنویسید و تاثیر هر کدام از این نتیجه‌ها را در حوزه سیاستگذاری تجاری و صنعتی پیش‌بینی کنید. حالا می‌توانید استراتژی‌هایی برای فردای انتخابات آماده کنید و ریسک‌های آینده را بهتر مدیریت کنید.

2- رفتار دولت‌ها در سال اول پس از انتخابات را درک کنید

با نگاهی به وضع اقتصاد دنیا می‌توان به راحتی پیش‌بینی کرد که نگرانی مهم رای‌دهندگان در اکثر رای‌گیری‌های ۲۰۲۴ مسئله تورم و رشد کند اقتصادی است. به همین خاطر دولت‌های جدید پس از رسیدن به قدرت سیاست‌های تازه اقتصادی خواهند داشت. مثلاً احتمال تغییر در سیاست‌های مالیاتی وجود دارد. یا اینکه دولت‌ها تصمیم می‌گیرند در حوزه‌های امنیت اقتصادی (روند شماره ۵ همین لیست) دست به تغییرات عمده بزنند. این یعنی اگر محصول شما جزو محصولات استراتژیک به حساب بیاید ممکن است با چالش‌ها یا فرصت‌های تازه روبرو شوید. برای چنین روندی آماده باشید.

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

انرژی و منابع طبیعی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

شرکت‌های تکنولوژیک، رسانه‌ها، مخابرات

5- در اولویت قرار گرفتن امنیت اقتصادی

تحولات جهانی در سال‌های اخیر نشان داده که وابستگی اقتصادی به کشوری که رقیب ژئوپلیتیکی شما به حساب می‌آید چطور می‌تواند خطرناک باشد. همین باعث شده که روند نئولیبرالیسم کم‌کم جای خود را به نودولت‌گرایی بدهد و اهمیت سیاست‌های دولت‌ها در حوزه تجارت بالا برود. حالا کشورها بیشتر از گذشته در زنجیره‌های تامین دخالت می‌کنند و تمرکز روی خودکفایی اقتصادی بالا رفته است. در سال ۲۰۲۳ این روند شدت بیشتری گرفت: دولت آمریکا فرمانی اجرایی صادر کرد که روی سرمایه‌گذاری‌های خارج از کشور شرکت‌های آمریکایی محدودیت اعمال می‌کرد، چین «قانون روابط خارجی» را تصویب کرد و اتحایده اروپا هم استراتژی امنیت اقتصادی‌اش را معرفی کرد. طبق برآورد سایت «هشدار تجارت جهانی» میزان دخالت‌های تجاری دولت طی پنج سال گذشته ۱۸۰ درصد افزایش داشته است. (تعداد دخالت‌های محدودکننده چهار برابر دخالت‌های آزادکننده بوده است.) در سال ۲۰۲۴ هم انتظار می‌رود دولت‌ها با هدف افزایش امنیت اقتصادی از وابستگی خود به دیگر کشورها بکاهند تا ریسک رقابت را پایین بیاورند.

سیاست‌های امنیت اقتصادی سه هدف را دنبال می‌کنند: کاهش وابستگی به رقبای ژئوپلیتیکی، افزایش رقابت‌پذیری صنایع داخلی و حمایت از ثبات اجتماعی سیاسی داخلی.

دولت‌ها در اکثر اقتصادهای بزرگ دنیا به دنبال این اهداف خواهند بود اما تاکتیک‌های آنها متفاوت خواهد بود: گروهی سیاست‌های جدید تجاری و صنعتی را معرفی خواهند کرد و بقیه محدودیت‌های غیررسمی را روی شرکت‌های خارجی اعمال خواهند کرد. اعضای گروه ۷ و چین به دنبال تصویب قوانین در حوزه امنیت اقتصادی خواهند بود تا کنترل صادرات و نظارت بر سرمایه‌گذاری‌ها قانونمند شود. قدرت‌های اقتصادی کوچک‌تر مثل هند و اندونزی که به تجارت جهانی وابسته‌ترند احتمالاً بیشتر روی سیاستگذاری صنعتی متمرکز خواهند شد.  

هر چقدر یک بخش اقتصاد از سوی دولت «استراتژیک‌تر» تشخیص داده شود سیاست‌های امنیت اقتصادی روی آن تاثیر بیشتری خواهد گذاشت و زنجیره تامینش بیشتر مختل خواهد شد. بخش‌های شدیداً استراتژیک مثل هوافضا، صنایع دفاعی، دیتا، تکنولوژی‌های دیجیتال پیشرفته و تکنولوژی‌های با کاربرد دوگانه مثل نیم‌رساناها، هوش مصنوعی و رایانش کوانتومی بیش از بقیه تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

 در بخش‌هایی که به لحاظ سنتی استراتژیک به حساب می‌آیند مثل زیرساخت‌های کلیدی و انرژی، دولت‌ها سیاست‌های دولبه‌ای را پیش خواهند گرفت: هم کنترل را بیشتر خواهند کرد هم با ارائه مشوق‌هایی به حمایت و تقویت تولید داخلی خواهند پرداخت. احتمالاً شاهد شراکت‌های تازه‌ای با کشورهای دوست خواهیم بود تا زنجیره‌های تامین جدید و امن به وجود آیند.

ریسک‌گریزی در حوزه انرژی هم احتمالاً بخصوص در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر و باتری خودروهای برقی تشدید خواهد شد. احتمالاً می‌رود در این حوزه، سیاست‌های کنترلی امنیت اقتصادی در چین روی ۷۰ درصد صادرات و در آمریکا روی ۵۰ درصد صادرات تکنولوژی‌های مرتبط با انرژی‌های سبز اعمال شود. اتحادیه اروپا هم سیاست‌های محدودکننده خود روی خودروهای برقی واردشده از چین تشدید خواهد کرد و باید منتظر واکنش پکن بمانیم. احتمالش وجود دارد که چین، اندونزی و دیگر کشورها در سال ۲۰۲۴ محدودیت‌های بیشتری در حوزه صادرات مواد معدنی مورد نیاز خودروهای برقی و همچنین پنل‌های خورشیدی اعمال کنند.

و بالاخره دولت‌ها در سال ۲۰۲۴ روی بخش‌هایی که اخیراً اهمیت استراتژیک بیشتری پیدا کرده‌اند متمرکز خواهند شد. این بخش‌ها دارو و تجهیزات پزشکی، کشاورزی و غذا خواهند بود. هدف دولت‌ها خودکفایی بیشتر و منعطف‌کردن زنجیره‌های تامین در برابر اختلالات احتمالی خواهد بود. مثلاً انتظار می‌رود هند و اتحادیه اروپا سختگیری بیشتری در حوزه صادرات دارو اعمال کنند و چین به سمت خودکفایی بیشتر در بخش غذا حرکت خواهد کرد. 

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- برای اختلال در زنجیره‌های تامین و قیمت‌های بالاتر آماده باشید

سیاست‌های امنیت اقتصادی بخصوص در بخش‌های استراتژیک دست شرکت‌ها برای پیداکردن ارزان‌ترین مواد اولیه یا ارزان‌ترین و سریع‌ترین خدمات را می‌بندد. این سیاست‌ها شرکت‌ها را مجبور می‌کنند بخش‌هایی از زنجیره تولید خود را به داخل کشور برگردانند یا اصلاً محصول خود را به بعضی بازارها نفروشند. این یعنی افزایش هزینه‌ها و کاهش درآمدها. این سیاست‌ها می‌تواند دسترسی به تکنولوژی‌ها و نیروی کار جدید را پیچیده‌تر کند. شرکت‌ها باید به درک دقیق‌تری از وضعیت صنعتشان در کشور خودشان و رقابت بر سر این محصول در دیگر بازارها برسند تا بتوانند برای ریسک‌های آینده آماده شوند. مدیران باید ببینند کدام یک از بخش‌های زنجیره تامین آنها ممکن است استراتژیک قلمداد شود و برای اختلال احتمالی راه‌حلی داشته باشند. 

2- دولت‌های رقیب را بشناسید

در دوران کنونی هرآن احتمال دارد که دولت‌های رقیب علیه یکدیگر قوانین محدودکننده تجاری اعمال کنند، دست به انتقام‌جویی بزنند و شرکت‌های خاصی را به طور غیررسمی در لیست سیاه خود قرار دهند. شما به عنوان مدیر باید رقبای کشورتان را بشناسید و برای ورود به بازار آنها دقت بیشتری داشته باشید و برای پیامدهایش آماده باشید.

3- فرصت‌های حرکت به سمت خودکفایی را از دست ندهید

تلاش دولت‌ها برای افزایش امنیت اقتصادی به معنای تشویق خودکفایی و سیاست‌های صنعتی تازه خواهد بود. این یعنی بخش‌های پژوهش، توسعه و تولید در حوزه‌های استراتژیک تقویت خواهد شد و شاهد ورود سرمایه‌های تازه دولتی و خصوصی به این بخش‌ها خواهیم بود. احتمالش هست که دولت‌ها برای جذب سرمایه و استعداد خصوصی در بخش‌های خاص مشوق‌هایی مثل معافیت‌های مالیاتی و وام‌های کم‌بهره ارائه کنند. این بخش‌ها را شناسایی کنید و امکان ورود به آنها را بسنجید.

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدات پیشرفته

انرژی و منابع طبیعی

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

پزشکی و داروسازی

شرکت‌های سرمایه‌گذاری

شرکت‌های تکنولوژیک، رسانه‌ها، مخابرات

6- تلاش برای تنوع‌بخشی

در یک نظرسنجی که در سال ۲۰۲۳ از مدیران عامل شرکت‌های بزرگ جهان برگزار کردیم ۹۹ درصد آنها گفتند که قصد دارند در واکنش به چالش‌های ژئوپلیتیک، در زنجیره تامین خود اصلاحاتی انجام دهند و سرمایه‌های عملیاتی خود را جابجا کنند. کدام چالش‌های ژئوپلیتیک هستند که باعث شده‌اند شرکت‌ها به فکر تنوع‌بخشی زنجیره تامین خود بیفتند؟ تنش میان کشورها در بازارهای کلیدی و همچنین سیاست‌های داخلی دولت‌ها در حوزه‌های صادرات و واردات و سرمایه‌گذاری خارجی با هدف تنوع‌بخشی زنجیره تامین. دولت‌ها تلاش خواهند کرد کمتر از قبل به یک کشور یا بازار خاص وابسته باشند تا در صورت بحران در روابط، اقتصادشان دچار اختلال جدی نشود.

علت اصلی تمایل به تنوع‌بخشی در سال ۲۰۲۴ چیزی جز سطح بالای ریسک ژئوپلیتیکی نیست. با آنکه بخش مهمی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی روانه بازارهای توسعه‌یافته می‌شود – دو مقصد اصلی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اتحادیه اروپا فرانسه و انگلیس هستند – اما کشورهایی که به لحاظ ژئوپلیتیکی مواضع متغیری دارند و با همه قدرت‌های بزرگ روابط اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود را حفظ کرده‌اند به مقصد کلیدی سرمایه‌گذاری‌های خارجی تبدیل می‌شوند. آنها برندگان اصلی تلاش کشورهای دنیا برای تنوع‌بخشی هستند.

برای مثال میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در هندوستان و اندونزی در سال ۲۰۲۲ جهش قابل توجهی داشت. انتظار می‌رود ویتنام هم مقصد جذابی برای این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها باشد. مکزیک که در سال ۲۰۲۳ به بزرگ‌ترین شریک تجاری آمریکا بدل شد همچنان مقصد جذابی برای شرکت‌های آمریکایی خواهد بود که به دنبال ارزان‌تر کردن هزینه تولید هستند اما اجازه سرمایه‌گذاری در چین را ندارند. این احتمال که در سال جدید کشورهایی مثل ترکیه، کاستاریکا و مراکش هم برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب شوند وجود دارد.

انتظار می‌رود دولت هند امسال مشوق‌های بیشتری به شرکت‌های خارجی ارائه کند تا آنها از هند برای تولیدات پیشرفته استفاده کنند و در نهایت باعث کاهش وابستگی این کشور به چین شوند. (یکی از حوزه‌های مورد علاقه هند تولید نیم‌رساناهاست.) دولت ژاپن هم برنامه‌هایی برای بالابردن امنیت اقتصادی‌اش دارد و به شرکت‌های خارجی در حوزه تکنولوژی‌های پیشرفته برای ورود به ژاپن مشوق‌هایی خواهد داد.

البته تلاش برای تنوع‌بخشی با موانع جدی هم روبروست. مثلاً زیرساخت‌های حمل و نقل، دسترسی به الکتریسیته و وضعیت نیروی کار در کشورهای توسعه‌نیافته بی‌طرف آنچنان عالی نیست. طبق برآورد اکونومیست، کیفیت زیرساخت‌ها در شمار زیادی از کشورهای آسیای جنوب شرقی به شدت پایین‌تر از چین است. و اطلاعات سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد که فقط ۲۲ درصد نیروی کار در هند دارای مدرک دانشگاهی هستند. (این را مقایسه کنید با آمار ۳۷ درصدی در چین.) به علاوه آمار بیکاری در مکزیک، لهستان و ویتنام و چند کشور با نیروی کار ارزان آنقدر پایین است که دسترسی به نیروی کار ماهر را برای شرکت‌های جدیدالورود به این کشورها به چالش جدی تبدیل کرده است. مشکل دیگر وعده‌های محیط‌زیستی آمریکا یا اتحادیه اروپاست که کار را برای سرمایه‌گذاری در کشورهایی که از انرژی‌های پاک آنچنا استفاده نمی‌کنند مشکل می‌کند. مثلاً فقط ۱۵ درصد منابع انرژی در مکزیک و لهستان از جنس انرژی‌های تجدیدپذیر است.

مشکل دیگر سال ۲۰۲۴ برگزاری انتخابات در چندین کشوری است که مقصد سرمایه‌گذاری‌ها به حساب می‌آید. مثلاً هنوز معلوم نیست دولت هند بعد از انتخابات چه برنامه‌هایی در حوزه قوانین کارگری و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پیشرفته خواهد داشت. دولت بعدی اندونزی هم ممکن است سیاست‌های خود در حوزه سنگ‌های معدنی خاص را تغییر دهد. رئیس‌جمهور بعدی مکزیک هم بدون تردید مسئله انرژی را جزو اولویت‌های ماه‌های اول خود قرار خواهد داد.

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- قبل از هر چیز ریسک سیاسی بازار جدید را تخمین بزنید

اگر برای تهیه مواد اولیه یا فروش کالای خود به بازار خارجی تازه‌ای فکر می‌کنید حتماً از تیم خود بخواهید که گزارشی در مورد وضعیت ریسک سیاسی در این کشور تهیه کنند. درک وضعیت ژئوپلیتیک این کشور، ثبات سیاسی داخلی و روندهای قانونی در این کشور برای شما حیاتی خواهد بود. شما باید ببینید که با ورود به این بازار تازه، با چه ریسک سیاسی‌ای در کشور خودتان و کشور جدید روبرو خواهید شد.

2- به بازارهای تازه فکر کنید

مشوق‌های دولت‌های مختلف در حوزه تولیدات پیشرفته و انرژی، باعث ایجاد فرصت‌های تازه سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های می‌شود که به دنبال ورود به بازارهای تازه‌ای در دیگر نقاط جهانند. در اکثر موارد این سرمایه‌گذاری‌ها به همراه سرمایه‌گذاری در زیرساخت و لجستیک مرتبط انجام می‌شود. با رصد دقیق وضعیت کشورهای دوست، فرصت‌های تازه عصر تنوع‌بخشی را از دست ندهید.

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدات پیشرفته

محصولات مصرفی و خرده‌فروشی

انرژی و منابع طبیعی

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

پزشکی و داروسازی

7- ژئوپلیتیک اقیانوس‌ها

حدود نیمی از جمعیت جهان در فاصله‌ای کمتر از ۱۰۰ مایل از دریا (۱۶۰ کیلومتر) زندگی می‌کنند. دست‌کم ۹۵ درصد دیتای جهانی از طریق کابل‌های زیر دریا منتقل می‌شود و یک‌سوم انرژی دنیا از ذخایر کف دریاها استخراج می‌شود. اتفاقات اخیر، مثل انفجار عامدانه در خط لوله نورداستریم ۲ – که قرار بود گاز روسیه را به اروپا برساند – تنش دریایی میان چین و آمریکا و همچنین تلاش دریایی یمن برای جلوگیری از حرکت کشتی‌ها به سمت اسرائیل نشان‌دهنده این است که تنش‌های ژئوپلیتیکی به دریا هم کشیده شده است. در سال ۲۰۲۴ رقابت بر سر کنترل و دسترسی به اقیانوس‌های دنیا تشدید خواهد شد و این تاثیراتی جدی روی زنجیره‌های تامین، انتقال دیتا و امنیت انرژی و غذا خواهد داشت.

بر اساس یک بررسی آکادمیک که روی ۱۱ نقطه از شلوغ‌ترین نقاط حمل و نقل دریایی جهان انجام شده، می‌توان با اطمینان گفت که ریسک اختلال ژئوپلیتیکی در حوزه حمل و نقل دریایی در سال ۲۰۲۴ افزایش خواهد یافت. تنش‌های نظامی در دریای سیاه، دریای جنوبی چین و خلیج فارس همین حالا هم نرخ بیمه‌های دریایی را بالا برده و احتمال اختلال جدی در خطوط بین‌المللی کشتیرانی بالا گرفته است.

در مورد آسیب‌پذیری زیرساخت‌های مخابراتی و اینترنتی در زیر دریاها هم نگرانی‌های جدی وجود دارد. در حال حاضر حدود یک میلیون و چهارصد هزار کیلومتر کابل زیر دریاها کشیده شده که اینها ۵۵۰ نقطه را به یک‌دیگر وصل کرده‌اند. توسعه ارتباطات کابلی جدید در نقاطی که از دریاها که به لحاظ ژئوپلیتیک حساسیت بیشتری دارند می‌تواند احتمال حملات فیزیکی و سایبری به آنها را بالا ببرد. یکی از حساس‌ترین پروژه‌ها، پروژه «کابل اتصال آسیا» یا ALC است که قرار است چین را به کشورهای جنوب شرق مثل سنگاپور و فیلیپین وصل کند.

تلاش برای گذار از سوخت‌های فسیلی، یک معضل جدی برای امنیت اقیانوس‌ها به وجود آورده و آن علاقه کشورها به استخراج مواد معدنی از بستر اقیانوس‌هاست. بررسی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۶۵ استخراج مواد معدنی از کف دریاها بین ۳۵ تا ۴۵ درصد افزایش خواهد داشت. «سازمان بستر آب‌های بین‌المللی» از سال ۲۰۱۴ تلاش کرده کاوش و استخراج معادن بستر اقیانوس‌ها را نظام‌مند کند اما ۶۴ درصد بستر اقیانوس‌های دنیا خارج از مرزهای ملی قرار دارد و این یعنی رقابت ژئوپلیتیکی بر سر دستیابی به این منابع ارزشمند افزایش خواهد یافت.

همزمان کاهش مداوم ذخایر ماهی دریاها به معنای رقابت بیشتر بین‌المللی بر سر آن خواهد بود. سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) گزارش داده که میزان ماهی‌گیری بیش از حد مجاز که باعث نابودی اکوسیستم می‌شود از ۱۰ درصد در سال ۱۹۷۰ به ۳۵ درصد در ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرده است. تلاش دولت‌ها برای مقابله با ماهی‌گیری‌های غیرمجاز به تنش بیشتر نیروهای دولتی و ماهی‌گیران منجر خواهد شد.

اقیانوس منجمد شمالی در سال‌های آینده منطقه‌ای خواهد بود که همه روندهای پیشین را در آن خواهید دید؛ گرم‌شدن زمین و آب‌شدن یخ‌ها باعث آسان شدن دسترسی به این اقیانوس و تشدید رقابت‌ها خواهد شد. تنش‌های ژئوپلیتیکی همین حالا هم به اقیانوس منجمد شمالی کشیده شده: پس از حمله روسیه به اوکراین، هفت عضو «شورای شمالگان» که وظیفه هماهنگی و تعامل میان کشورهای قطب شمال را برعهده داشت، عضویت خود را به حالت تعلیق درآوردند و این سازمان هشت عضوی عملاً از کار افتاد. دیگر کشورهای عضو به جز روسیه، این هفت کشور بودند: کانادا، دانمارک، فنلاند، ایسلند، نروژ، سوئد و آمریکا.

دولت‌ها عموماً در مواجهه با مشکلات دریایی به شکلی مرحله به مرحله عمل می‌کنند. اما با توجه به احتمال افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی دریایی، انتظار می‌رود دولت‌ها این بار استراتژی متمرکزتری را در پیش بگیرند که همه مسائل مرتبط را در برگیرد. اقتصاد اقیانوس‌ها در سال ۲۰۲۴ پرتنش‌تر از قبل خواهد شد.

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- هرچه نزدیک‌تر، بهتر

در سال ۲۰۲۳ شاهد افزایش حق بیمه‌های دریایی بودیم و احتمالش وجود دارد که در سال ۲۰۲۴ هم یک افزایش سنگین قیمت باعث افزایش هزینه حمل و نقل دریایی شود. این بخصوص برای شرکت‌هایی که به حمل و نقل دریایی وابسته‌اند گران تمام خواهد شد. افزایش تنش در اقیانوس‌ها باعث تاخیرهای فزاینده و آسیب‌دیدن محموله‌‌ها می‌شود و شرکت‌ها باید برای این روند آماده باشند. یک راه ریسک‌گریزی در این حوزه، منعطف‌کردن زنجیره تامین است: شرکت‌هایی که گرفتار حمل و نقل دریایی‌اند باید تا آنجا که ممکن است از مناطقی در نزدیکی کشور خود مواد اولیه را بخرند. 

2- سرمایه‌گذاری در دریا را دست‌کم نگیرید

طی سال‌های اخیر استخراج معادن بستر دریاها، آبزی‌پروری و دیگر فعالیت‌های اقتصادی دریایی، از حوزه‌هایی بوده‌اند که پذیرای ابداعات و تکنولوژی‌های تازه‌اند. همچنان که توجه به اقتصاد اقیانوس‌ها افزایش می‌یابد این بخش‌ها به بازارهایی فعال برای جذب سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی تبدیل می‌شوند. به عنوان مدیرعامل باید فرصت‌های استراتژیک ورود به اقتصاد دریا بررسی کنید.

3- استراتژی دریایی خود را «پایدار» کنید

در صورتی که شرکت شما در اقتصاد دریایی فعالیت دارد، حواستان باشد که اهمیت احترام به محیط زیست در این بخش روز به روز بیشتر می‌شود. در صورت هر اشتباهی در این بخش شهرت شرکت شما می‌تواند لکه‌دار شود و شرکای احتمالی خارجی شما و بعضی دولت‌ها این را فراموش نخواهند کرد. حتماً در این حوزه مشاور استخدام کنید تا تایید کند که سیاست‌های شما سیاست‌هایی پایدار به حساب می‌آیند و تخریب‌کننده محیط زیست نخواهند بود. 

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدات پیشرفته

محصولات مصرفی و خرده‌فروشی

انرژی و منابع طبیعی

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

پزشکی و داروسازی

8- رقابت بر سر کالاهای پایه

گرم‌شدن زمین، جنگ در اوکراین و گذار به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر باعث شده دینامیک جهانی عرضه و تقاضای تعداد زیادی از کالاهای اساسی تغییر کند.

تعداد کشورها با تنشِ آب (water stress) از ۱۷ مورد در سال ۲۰۱۹ به ۲۵ مورد در سال ۲۰۲۳ رسیده است. تنش آب به وضعیتی گفته می‌شود که آب مورد نیاز انسان‌ها و اکوسیستم از میزان آب موجود کمتر است. از سال ۲۰۲۱ شاخص قیمت جهانی غذای فائو، به بالاترین حد خود از دهه ۱۹۷۰ رسیده است. طبق یک گزارش دیگر، تولید جهانی عناصر کمیاب زمین (rare-earth elements) از بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ بیش از ۱۳۱ درصد افزایش داشته است.

در سال ۲۰۲۴ رقابت ژئوپلیتیک بر سر دسترسی به ذخایر سه کالای کلیدی دنیا تشدید خواهد شد. منظور از این سه، مواد معدنی حیاتی، غذا و آب است.

اولین بخش و شاید واضح‌ترین بخش رقابت بر کالاهای پایه (Commodities) به رقابت بر سر مواد معدنی حیاتی است که در تولید باتری خودروهای برقی به کار می‌روند. چین که صنعتش را در عصر تنش‌های پایین تکنولوژیک توسعه داد، جایگاه استراتژیک خود را به عنوان بزرگ‌ترین پردازش‌کننده سنگ‌های معدنی کمیاب زمین در کوتاه‌مدت و میان‌مدت حفظ خواهد کرد. اخیراً کشورهایی مثل اندونزی و نامیبیا تصمیم گرفته‌اند از ذخایر معدنی حساس خود استفاده بهتری ببرند و شرکت‌های خارجی را مجبور کرده‌اند که بخش بیشتری از روندهای پس از استخراج خود را در خاک مبدا انجام دهند تا پول بیشتری در کشور سرمایه‌گذاری شود. چنین روندی امسال تشدید خواهد شد و باید منتظر باشیم کشورهای بیشتری مسیر اندونزی را در پیش بگیرند. البته آمریکا و اتحادیه اروپا هم بیکار ننشسته‌اند: دولت آمریکا توافقنامه «همکاری امنیتی معدنی» را با اتحادیه اروپا و کشورهای استرالیا، کانادا، فنلاند، فرانسه، آلمان، هند، ایتالیا، ژاپن، نروژ، کره جنوبی، سوئد و انگلیس امضا کرده که بر اساس آن «سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی را روی زنجیره‌های تامین معدنی مسئولانه تقویت کند.» تلاش دیگر دولت آمریکا در این حوزه که با پروژه چینی «یک جاده، یک کمربند» (جاده ابریشم جدید) رقابت می‌کند پروژه کریدور لوبیتو است. این کریدور قرار است کالاهای پایه را از جمهوری دموکراتیک کنگو و زامبیا به آنگولا برساند و از طریق بندر لوبیتو در این کشور به بازارهای غربی ارسال کند.

در دورانی که بی‌ثباتی و ناامنی غذایی از اصلی‌ترین نگرانی‌های دولت‌هاست، کالاهای پایه کشاورزی از دیگر موضوعات رقابت جهانی‌اند. گرم‌شدن زمین طی سال‌های آینده هم تاثیری منفی روی کشاورزی و تولید مواد غذایی خواهد گذاشت و جنگ در اوکراین هم همچنان عرضه جهانی غلات را با محدودیت جدی مواجه خواهد کرد. بعضی از کشورها مثل هند و مکزیک همچنان با اعمال مالیات‌های سنگین جلوی صادرات محصولات کشاورزی را خواهند گرفت تا مشکلی در داخل به وجود نیاید. و چین به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده شش گروه از غلات کلیدی و گوشت در جهان، امنیت غذایی را جزو اولویت‌های اصلی خود قرار داده و تلاش می‌کند مسیرهای دسترسی به بازارهای تولیدکننده خارجی را امن‌تر و سریع‌تر کند. گروهی از تحلیل‌گران به این مشوق جدید نام «جاده ابریشم غذایی» را داده‌اند.

رقابت بر سر انرژی و غذا در طول سال‌های آینده ارتباط تنگاتنگی خواهد داشت چرا که در تلاش جهان برای گذر از سوخت‌های فسیلی، زیست‌سوخت‌ها (biofuels) اهمیت جدی پیدا کرده‌اند. زیست‌سوخت‌ها طی روندی سریع از درختان، دانه‌های روغنی، شکر و نشاسته و پسماندهای خانگی و صنعتی به دست می‌آیند جزو انرژی‌های تجدیدپذیر دسته‌بندی می‌شوند. طبق برآورد «آژانس بین‌المللی انرژی» ۲۲ درصد کل تولید ذرت جهان در سال ۲۰۲۴ صرف تولید زیست‌سوخت شده است. این می‌تواند باعث مشکلات سیاسی در کشورهایی شود که با تورم و ناامنی غذایی روبرو هستند: اگر اروپا و آمریکا ذرت مصرفی خود در تولید زیست‌سوخت را به نصف کاهش دهند (و به نفت روی بیاورند)، می‌شود همه مشکلات غذایی ناشی از توقف صادرات غلات اوکراین را حل کرد.

آب سومین موضوع در رقابت بر سر کالاهای پایه در سال ۲۰۲۴ خواهد بود چرا که در این سال شاهد روند نوسان جنوبی ال‌نینو خواهیم بود که اختلالات شدید در بارش باران و برف به وجود خواهد آورد. به لحاظ ژئوپلیتیک این می‌تواند به افزایش بحران در مناطق با «تنش آبی» بالا منجر شود چرا که از ۱۵۳ کشور با ذخایر آبی مرزی و فرامرزی، فقط ۲۴ کشور توافقنامه همکاری فراگیر امضا کرده‌اند. یکی از اولویت‌های دولت‌ها در سال ۲۰۲۴ تصمیم‌گیری دشوار در مورد نحوه اختصاص آب به صنایع و مناطق استراتژیک است. 

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- فرصت‌های سرمایه‌گذاری در مواد معدنی حساس را بررسی کنید

رقابت ژئوپلیتیکی بر سر سنگ‌های کمیاب زمین در سال ۲۰۲۴ تشدید خواهد شد و این یعنی در بخش معدن شاهد مشوق‌های مختلف از طرف دولت‌ها خواهیم بود: هدف دولت‌ها کشف معادن تازه و استخراج سریع مواد معدنی خواهد بود پس منتظر اعلام معافیت‌های مالیاتی و قوانین کمتر سختگیرانه در این حوزه باشید. همزمان شرکت‌های خارجی حاضر در این حوزه‌ها با موانع بیشتری روبرو خواهند شد.

2- برای اختلال در زنجیره تامین مواد غذایی و کشاورزی خود آماده شوید

اگر شرکتتان در حوزه مواد غذایی فعالیت دارد منتظر تداوم اختلالات جهانی در بخش زنجیره تامین خود باشید. باید بدانید که زنجیره تامین شما – از زمین کشاورزی تا قفسه سوپرمارکت – نیاز به تنوع‌بخشی و تحول دارد. بهتر است به طور انحصاری با یک تولیدکننده خاص کار نکنید هر طور که می‌شود گزینه‌های دوم و سوم را به سیستم خود اضافه کنید. در این بخش البته فرصت‌هایی هم وجود دارد و آن تلاش دولت‌ها برای افزایش امنیت غذایی و در نتیجه اعطای مشوق به شرکت‌های حاضر در بازار است.

بخش زیادی از چالش‌ها در زمینه آب ناشی از تصورات کهنه‌ای است که بر پایه زیرساخت‌های کنونی و توافقات قدیمی به وجود آمده است. بخش آب به شدت آماده ابداعات تازه است و هر تهدید جدی، با خود فرصت‌های جدی به همراه دارد. شرکت‌های تکنولوژیک و زیرساختی باید از این فرصت‌ها حداکثر بهره را ببرند چراکه مسئله آب یکی از حیاتی‌ترین – و در نتیجه سودمندترین – موضوعات اقتصادی آینده خواهد بود.

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدات پیشرفته

محصولات مصرفی و خرده‌فروشی

انرژی و منابع طبیعی

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

پزشکی و داروسازی

تکنولوژی، رسانه و مخابرات

9- دوگانگی در سیاست‌های سبز

رشد پایین اقتصادی و تورم بالا باعث شد کشورهای مختلفی در سال ۲۰۲۳ تعهدات محیط‌زیستی خود را کنار بگذارند و به روال سابق برگردند. پیش از این دولت‌ها قول داده بودند با افزابش مالیات و سختگیری قانونی روی صنایع تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای، مسیر به سمت انرژی‌های سبز را هموار کنند اما این باعث افزایش قیمت‌ها شد. جنگ اوکراین و تحریم نفت و گاز روسیه هم اروپایی‌ها را به این نتیجه رساند که انرژی‌های سبز برای گذر از زمستان‌های سخت کافی نیست و سوخت‌های فسیلی هم‌چنان به‌شدت مورد نیازند.

اینجا ما با سیاستی دوگانه طرفیم: هم دولت‌ها باید به سمت رشد اقتصادی حرکت کنند – پس نمی‌توانند صنایعی را که صورت سنتی به ضرر محیط زیست هستند محدود کنند – هم در دنیای پرتنش کنونی امنیت انرژی برایشان اهمیت بیشتری پیدا کرده: یعنی باید به منابع دیگری جز نفت و گاز وارداتی فکر کنند. اینجاست که انرژی‌های تجدیدپذیر اهمیت پیدا می‌کنند؛ دولت‌ها در سراسر جهان به دنبال این هستند که در داخل کشور خودشان صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر را توسعه دهند و نیازشان به واردات کاهش بیابد. 

مثلاً دولت چین قصد دارد در سال ۲۰۲۴ با راه‌اندازی تاسیسات تازه حدود ۲۰۰ گیگاوات (میلیارد وات) انرژی سبز تولید کند و همزمان با اعطای ۷۲ میلیارد دلار معافیت مالیاتی، صنعت خودروهای برقی خود را به جلو براند. دولت آمریکا هم به اعطای معافیت‌های مالیاتی و سوبسید به شرکت‌های سبز ادامه خواهد داد. اتحادیه اروپا اعلام کرده تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری روی صنایع سبز انجام خواهد داد. برزیل، استرالیا و امارات متحده عربی جزو کشورهایی هستند که در سال آینده سرمایه‌گذاری سنگینی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر انجام می‌دهند.

اما نیاز به رشد سریع‌تر اقتصادی و جلب رضایت رای‌دهندگان کشورهای مختلف را مجبور خواهد کرد که سخت‌گیری در بخش محیط زیست را کاهش دهند. این روند را در اتحادیه اروپا، اندونزی، ژاپن، آمریکا و تعداد بیشتری از کشورها خواهیم دید.

در صحنه رقابت‌های جهانی هم شاهد تنش بر سر این دوگانگی خواهیم بود. مثلاً اتحادیه اروپا از مقررات سختگیرانه سبزش استفاده خواهد کرد تا قدرت چانه‌زنی تجاری‌اش را افزایش دهد یا رقبایش را با تعرفه گمرکی بالا زمین‌گیر کند. احتمال تنش با شرکت‌های چینی در این بخش بالاست و منتظر باشید که چین هم دست به انتقام‌جویی گمرکی بزند.

البته رقابت ژئوپلیتیکی بر سر انرژی باعث افزایش سرمایه‌گذاری‌های سبز در بازارهای نوظهور خواهد شد. چین، آمریکا و اتحادیه اروپا قصد دارند با سرمایه‌گذاری در این حوزه به کشورهایی که به لحاظ ژئوپلیتیک مواضع ثابتی ندارند نزدیک‌تر شوند. مثلاً چین قصد دارد نیمی از وام‌های سالانه «بانک سرمایه‌گذاری زیربنایی آسیایی» را به پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص داد. آمریکا و اتحادیه اروپا هم اعلام کرده‌اند که پروژه‌های تازه‌ای را در چندین کشور از جمله هند، آرژانتین و مصر آغاز خواهند کرد که قصدشان کمک به رشد اقتصادی پایدار خواهد بود. 

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- روی انرژی‌های نو سرمایه‌گذاری کنید تا کمک دولتی بگیرید

در سال ۲۰۲۴ شرکت‌ها، بخصوص آنهایی که بخش تحقیق و توسعه بزرگی دارند، این فرصت را خوهند داشت که از کمک‌های دولتی برای سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های سبز استفاده کنند. فرصت‌های تازه در این حوزه بسیار بالاست و می‌توانید مطمئن باشید که صنعت سبز قرار نیست تا دهه‌های آینده از مُد بیفتد. 

2- استراتژی‌های توسعه پایدار را فراموش نکنید

اگر چه تعداد زیادی از دولت‌ها مجبور شده‌اند به خاطر تورم و رکود برنامه‌های محیط‌زیستی‌شان را کند کنند، اما مطمئناً حرکت در بلندمدت به سمت انرژی‌های سبز است. استراتژی‌های خود را با علم به تداوم این روند تنظیم کنید تا هم در حوزه قوانین محیط‌زیستی در آینده مشکل نداشته باشید، هم وجهه خود در بین شرکت‌های خارجی را بهبود ببخشید. مطمئن باشید هر چه که بگذرد مشتریان شما بیشتر از قبل حواسشان به محیط‌زیست خواهد بود.

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدات پیشرفته

محصولات مصرفی و خرده‌فروشی

انرژی و منابع طبیعی

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی

تکنولوژی، رسانه و مخابرات

10- سازگاری اجباری با تغییر اقلیم

این تحول، تحول دردناکی است. از زمان برگزاری «کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد درباره تغییر اقلیم «یا UNFCCC در سال ۱۹۹۲ سیاست کشورهای جهان روی ملایم‌کردن این روند تمرکز داشته است: یعنی کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای برای کاستن از سرعت تغییرات اقلیمی (گرم‌شدن زمین). اما سی سال اخیر اقلیم زمین تغییر کرده است. نُه سال گذشته (از ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲) گرم‌ترین ۹ سال ثبت‌شده زمین به حساب می‌آیند و طبق پیش‌بینی سازمان جهانی هواشناسی انتظار می‌رود طی ۵ سال آینده گرمای زمین همین رکورد را هم بشکند. در این حوزه انتظار خاصی از سیاستمداران نمی‌رود، آنها همچنان تلاش خواهند کرد کل ماجرا را به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای تقلیل دهند، اما ماجرا آنقدر جدی است که انتظار می‌رود جهان در سال ۲۰۲۴ به خطرات وضعیت کنونی آگاه‌تر شود و برای زندگی در این دنیای تازه آماده شود. به این تلاش‌ها برای زندگی در دنیای تازه «سازگاری با تغییر اقلیم» می‌گویند.

طبق گزارش سازمان ملل، در سال ۲۰۲۱ تنها ۵ درصد از شرکت‌کنندگان در UNFCCC برنامه‌هایی برای سازگاری با تغییر اقلیم داشتند اما در سال ۲۰۲۲ این رقم به ۸۰ درصد رسیده است. انتظار می‌رود استانداردها و سرمایه‌گذاری‌های تازه‌ای در حوزه ساخت‌وساز اعمال شود تا ساختمان‌ها در برابر مخاطرات محیط‌زیستی ایمن‌تر شوند. (مثلاً دولت آمریکا بودجه‌ای یک میلیارد دلاری را به چنین تلاش‌هایی اختصاص داده است.) تعدادی از دولت‌ها به راه‌حل‌های طبیعت‌محور روی آورده‌اند تا تاثیرات آب و هوای خشن را کم‌کنند – مثل برنامه‌هایی برای خنک‌کردن پیاده‌روها در ژاپن یا توسعه معماری جدید در سنگاپور که باعث می‌شود فضاهای شهری خنک‌تر شوند.

همزمان در سال ۲۰۲۴ باید برای سالی غیرعادی به لحاظ آب و هوایی آماده شوید. بروز نوسان جنوبی ال‌نینو، متخصصان را به این نتیجه رسانده که امسال سال سختی خواهد بود. استرالیا مثلاً برای موج‌های گرما، آتش‌سوزی در جنگل‌ها و طوفان‌های سنگین آماده می‌شود. چنین آب‌وهوای غیرعادی‌ای می‌تواند رشد اقتصادی را پایین بیاورد: در دوره ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ طوفان‌ها، آتش‌سوزی‌ها در طبیعت و سیل‌ها سالانه ۰.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) دنیا کاستند.

به علاوه انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۴ در آن نقاطی که گرم‌شدن زمین بیشترین ضربه را وارد کند، دشوارشدن گذران زندگی به ناآرامی‌های سیاسی منجر شود. طبق بررسی «انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم» تغییرات اقلیمی در منطقه ساحل صحرا (که در شمال آفریقا از اقیانوس اطلس تا دریای سرخ کشیده شده) باعث نابودی کسب و کارها، جنگ بر سر منابع و همچنین افرایش عضوگیری گروه‌های مسلح شده است. طی سه سال اخیر هشت کودتا در کشورهای منطقه ساحل رخ داده است.

در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۳۲ میلیون نفر به خاطر مخاطرات آب و هوایی مجبور به مهاجرت به نقطه‌ای دیگر در کشور خود شدند. با پیش‌بینی آب و هوای غیرعادی در سال ۲۰۲۴ احتمالاً شاهد آواره‌شدن تعداد بیشتری باشیم.

طبق برآورد سازمان ملل، بودجه کنونی دنیا برای سازگاری با تغییر اقلیم کافی نیست و به رقمی ۵ تا ۱۰ برابری نیاز داریم. جهان برای تغییر اقلیم آماده نشده است.

توصیه‌هایی برای کسب‌وکارها

1- آب و هوای بد هم می‌تواند فرصت باشد

درست است که تغییر اقلیم خبر خوشی برای هیچ کس نیست، اما تلاش دولت‌ها برای اجرای سیاست‌های سازگاری با این روند، فرصت‌های عظیمی را برای ابداع، تحقیق و توسعه به وجود می‌آورد. انتظار می‌رود حوزه تحقیق و نوآوری در این بخش شاهد ورود سرمایه‌های عظیم دولتی و خصوصی شود. طبق یک برآورد، طی پنج سال آینده ارزش سالانه بازار سازگاری با تغییر اقلیم به ۲ تریلیون دلار خواهد رسید.

2- برای افزایش مالیات و کاهش ارزش پول ملی آماده باشید

گرم‌شدن زمین به زیرساخت‌ها صدمه می‌زند – از جمله زیرساخت‌های حمل و نقل و الکتریسیته – و این یعنی اختلال در فعالیت‌های تجاری. در چنین حالتی، کسب و کارها درامد کمتری خواهند داشت، پس دولت‌ها مالیات کمتری خواهند گرفت و هزینه بیشتری را صرف بازسازی زیرساخت‌ها خواهند کرد. این یعنی دولت با مشکلات بودجه‌ای روبرو می‌شود و احتمال کاهش بیشتر ارزش پول ملی وجود دارد. احتمال افزایش مالیات در صنایع ضربه‌نخورده هم وجود دارد. برای چنین روندی آماده باشید.  

بخش‌هایی که بیشترین تاثیر را از این روند می‌گیرند

تولیدات پیشرفته

محصولات مصرفی و خرده‌فروشی

انرژی و منابع طبیعی

خدمات مالی

نهادهای دولتی، زیرساخت‌ها

تجهیزات پزشکی و داروسازی

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی

تکنولوژی، رسانه و مخابرات