در گزارشی که موسسه مطالعات بازرگانی درباره تغییر شکل خرده‌‌‌‌فروشی‌‌‌‌ها در جهان و نیز در ایران تهیه کرده است این مساله به‌وضوح قابل‌رویت است؛ خرده‌‌‌‌فروشی‌‌‌‌ها همچنان حضور قاطع دارند هرچند خود را سازگار با محیط جدید کرده‌‌‌‌اند. آمار این گزارش نشان می‌دهد در سطح جهان درمیان انواع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای تخصصی، فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای تخصصی مد و لباس با ٢٠درصد سهم بالاترین و فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای مواد غذایی و لوازم الکترونیکی مصرفی به ترتیب با سهمی حدود ١٠ و ٩درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
بسیاری از بازارهای خردهفروشی در جهان به‌ویژه در سال‌های اخیر با رویدادهای بسیار زیادی نظیر نفوذ فرآیندهای دیجیتال و تکنولوژی‌محور به شبکه عرضه کالا و خدمات، خرید آنلاین، به‌کارگیری ابعاد متنوعی از هوش‌مصنوعی در عرضه فروشگاهی و غیرفروشگاهی) همراه با افزایش رقابت (ناشی از رشد کانال‌های اطلاع‌‌‌‌رسانی و آگاه‌‌‌‌سازی مصرف‌کنندگان)، فشار حاشیه سود و فعالیت‌های وسیع‌تر ادغام و مالکیت روبه‌رو بوده‌اند که تاثیر بسزایی در شفاف‌سازی گردش اطلاعات در فضای کسب‌وکار و بین ذی‌نفعان داشته و باعث تسهیل در رهگیری کالا، کنترل کیفی کالاهای عرضه‌شده در بازار و تلاش در جهت بهبود کیفی و قیمتی کالاها (در عرصه رقابت) می‌شود. در این راستا روند تکامل صنعت خردهفروشی در مقیاس بین‌المللی در جهت حرکت از فروشگاه‌های مستقل جداگانه‌‌‌‌ای که محصولات محدودی را به‌فروش می‌‌‌‌رسانند به سمت فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای که دستهبندیهای متنوع‌‌‌‌تری از محصولات را همراه با صرفه به مقیاس بیشتری ارائه می‌دهند، است. صنعت فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای یکی از اشکال جدیدتر در عرضه انواع محصولات به‌ویژه محصولات تند گردش به مصرف‌کنندگان به‌شمار می‌آید. گزارش موسسه مطالعات بازرگانی با هدف بررسی وضعیت آماری از منظر تعداد و نوع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای تخصصی در ٧٩ کشور اعم از توسعه‌‌‌‌یافته، درحال‌توسعه و کمتر توسعه‌‌‌‌یافته پرداخته‌‌‌‌‌است.
در بیان اهمیت فروشگاه‌های تخصصی زنجیره‌‌‌‌ای در نظام توزیع، می‌توان به نقش کلیدی آنها در فراهم کردن فضای رقابتی هم از نظر کیفیت و هم از نظر قیمت به‌واسطه برقراری فضای مقایسه، همزمان انتخاب گروه کالایی مشخص از میان تولیدکنندگان گوناگون برای مصرف‌کنندگان به استناد تحلیل آمار درمیان ٧٩ کشور جهان و از مجموع ١٢هزار و ۲۰۰ نوع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای تخصصی در کشورهای مذکور، کشور آلمان با ٥٧٣برند فروشگاهی در مقام نخست و اسپانیا و هلند به ترتیب با ٤١٩ و ٤١٢ مورد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
همچنین کشور آلمان در حوزه مد و لباس، لوازم‌خانگی، ابزارهای باغبانی، مراقبت شخصی، کتاب و مجله، جواهرات و ساعت، جایگاه عرضه سوخت، لوازم کودک و خودرو در صدر کشورهای منتخب از منظر فراوانی‌‌‌‌‌برند فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای تخصصی مربوطه قرار دارد.
در مقایسه با کشورهایی نظیر ژاپن با ١٥٧برند، ترکیه با ١٥٥برند و اسلواکی ١٣٣برند برای انواع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای، ایران با ١٣٢برند فعال از منظر تنوع‌‌‌‌‌برند تقریبا با میانگین کشورهای درحال‌توسعه رو به بالا در وضعیت نسبتا مناسبی قرار دارد ولی از لحاظ عملکرد نیازمند بررسی شاخص‌های دقیق‌تری است. به‌عبارت دیگر صرفا تعداد فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای و انتخاب گروه کالایی مشخص از میان تولیدکنندگان گوناگون برای مصرف‌کنندگان به استناد تحلیل آمار درمیان ٧٩ کشور جهان و از مجموع ١٢هزار و ۲۰۰ نوع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای تخصصی در کشورهای مذکور، کشور آلمان با ٥٧٣برند فروشگاهی در مقام نخست و اسپانیا و هلند به ترتیب با ٤١٩ و ٤١٢ مورد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. همچنین کشور آلمان در حوزه مد و لباس، لوازم‌خانگی، ابزارهای باغبانی، مراقبت شخصی، کتاب و مجله، جواهرات و ساعت، جایگاه عرضه سوخت، لوازم کودک و لوازم خودرو در صدر کشورهای منتخب از منظر فراوانی‌‌‌‌‌برند فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای تخصصی مربوطه قرار دارد. در مقایسه با کشورهایی نظیر ژاپن با ١٥٧ برند، ترکیه با ١٥٥برند و اسلواکی ١٣٣برند برای انواع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای، ایران با ١٣٢برند فعال از منظر تنوع‌‌‌‌‌برند تقریبا با میانگین کشورهای درحال‌توسعه رو به بالا در وضعیت نسبتا مناسبی قرار دارد ولی از لحاظ عملکرد نیازمند بررسی شاخص‌های دقیق‌تری است. به‌عبارت دیگر صرفا تعداد فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای و حتی تعداد شعب آنها نمی‌تواند تضمین تحقق اهداف و شاخص‌های عملکردی فروشگاه‌های مذکور را تضمین کند.
خردهفروشی قبل از میلاد
در طول تاریخ و از ٨٠٠ قبل از میلاد خردهفروشان، به شکل‌‌‌‌های گوناگونی در زندگی بشری نقش ایفا کرده‌‌‌‌اند. در گذر زمان این نوع تجارت بر اساس نیازهای مشتریان و توانایی‌‌‌‌های ایجادشده، رشد کرده و تخصصی‌‌‌‌تر شده‌است. در واقع خردهفروشی یک تجارت خارق‌العاده و منظره‌‌‌‌ای همواره در حال تغییر بوده‌است.
خردهفروشان به دو دسته اصلی خردهفروشان فروشگاهی و غیرفروشگاهی تقسیم می‌شوند.
نحوه مدیریت خرده‌‌‌‌فروشی‌‌‌‌های فروشگاهی می‌تواند ماهیت آنها را از حالت انفرادی به زنجیره‌‌‌‌ای تغییر دهد؛ نحوه قیمت‌گذاری کالاهای قابل‌عرضه آنها را در دسته فروشگاه‌های همواره تخفیف قرار دهد؛ از منظر تنوع کالایی خرده‌‌‌‌فروشی‌‌‌‌ها می‌توانند در عین حالی که مدیریت مستقل یا شبکه‌ای داشته باشند تک‌منظوره یا چند منظوره باشند، اما یک قاعده کلی در تقسیم‌بندی خرده‌‌‌‌فروشی‌‌‌‌ها صرف‌نظر از نحوه مدیریت آنها، این است که خردهفروشی با خطوط محصول آنها تعریف می‌شود و به‌عبارت دیگر تمرکز محصول مبنای تقسیم‌بندی آنها قرار می‌گیرد.
مزایای دیجیتالی‌شدن بازارگاه‌‌‌‌های خردهفروشی بسیاری از بازارهای خردهفروشی در جهان به‌ویژه در سال‌های اخیر با رویدادهای بسیار زیادی، نظیر نفوذ فرآیندهای دیجیتال و تکنولوژی‌محور به شبکه عرضه کالا و خدمات، خرید آنلاین، به‌کارگیری ابعاد متنوعی از هوش‌مصنوعی در عرضه فروشگاهی و غیرفروشگاهی همراه با افزایش رقابت، فشار حاشیه سود و فعالیت‌های وسیع‌تر ادغام و مالکیت روبه‌رو بوده‌اند که تاثیر بسزایی در شفاف‌سازی گردش اطلاعات در فضای کسب‌وکار و بین ذی‌نفعان داشته و باعث تسهیل در رهگیری کالا، کنترل کیفی کالاهای عرضه‌شده در بازار کالا و تلاش در جهت بهبود کیفی و قیمتی کالاها (در عرصه رقابت) می‌شود.
در این راستا روند تکامل صنعت خردهفروشی در مقیاس بین‌المللی در جهت حرکت از فروشگاه‌های مستقل جداگانه‌‌‌‌ای که محصولات محدودی را به‌فروش می‌‌‌‌رسانند، به سمت فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای که دستهبندیهای متنوع‌‌‌‌تری از محصولات را همراه با صرفه به مقیاس بیشتری ارائه می‌دهند، است. با ادامه روند صنعتی‌‌‌‌‌شدن کشورها و محدودیت‌های روزافزونی که مصرف‌کنندگان در استفاده از زمان و وقت خود با آنها مواجه بودند، فروشگاه‌های خردهفروشی سنتی و مستقل دیگر امکانات مورد‌نیاز را برای پاسخگویی به تقاضای جدید و نو مصرف‌کنندگان در اختیار نداشتند.
در نتیجه خردهفروشان به‌جای تمرکز صرف روی توزیع محصولات، بر شکلی پیشرفته‌‌‌‌تر از مدیریت و تامین فروشگاهها تاکیدکردند تا بتوانند نیازهای سبک‌‌‌‌های مختلف زندگی مصرف‌کنندگان را برآورده سازند.
بنابراین، صنعت فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای یکی از اشکال جدیدتر در عرضه محصولات تند گردش به مصرف‌کنندگان به‌شمار می‌آید. این صنعت هم‌اکنون در کشورمان نیز با چند دهه‌تاخیر نسبت به کشورهای غربی درحال‌توسعه است.
بدون‌تردید درجه توسعه‌‌‌‌یافتگی کشورها از پارامترهای توسعه و رشد فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای است و به احتمال قوی میزان تقاضای هر گروه کالایی و جمعیت از پارامترهای تاثیرگذار بر تعداد و انواع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای (صرف‌نظر از تعداد شعبه) در کشورها است.
این گزارش از آینه آمار به وضعیت تعداد و انواع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای در کشورهای منتخب در سال٢٠٢٣ پرداخته است.
انواع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای بر حسب کالا
براساس بررسی‌‌‌‌های انجام‌شده بر حسب نوع و گروه کالایی می‌توان دامنه متنوعی از فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای را در کشورها ملاحظه کرد. هرچند برخی موارد این فروشگاهها تک‌منظوره و در حالت عمومی‌‌‌‌تر به‌صورت چندمنظوره هستند. درمیان انواع فروشگاه‌‌‌‌‌های‌تک‌منظوره انواع فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای بر حسب کالا به شر‌‌‌حی که در جدول آمده، هستند. البته در بسیاری از این موارد دامنه قابل‌توجهی از کالاها در فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌‌ای چندمنظوره ارائه می‌شود.
