در دومین نشست تخصصی کارگروه ریلی در چهل‌ویکمین جلسه دبیرخانه شورای گفتوگوی دولت و بخش خصوصی استان در سال جاری، پیشنهادات نهایی دبیرخانه درباره طرح جامع ریلی استان باهدف ایجاد خطوط فرعی و اتصال آن به شبکه اصلی برای ارائه به شورای گفت‌وگو و تصویب در شورای توسعه و برنامه‌ریزی استان به‌منظور افزایش زیرساخت‌های ریلی در استان به‌عنوان یکی از عوامل توسعه، جمعت بندی گردید.
به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، «علی‌اکبر لبافی»، رئیس این دبیرخانه اظهار داشت: طرح جامع ریلی باهدف لزوم توسعه محورهای ارتباطی شهرک‌های صنعتی با ایستگاه‌های ریلی مجاور شهرک‌ها برای حمل و جابه‌جایی کالاها باهدف تسریع در فعالیت‌های اقتصادی شهرک‌ها، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، تعمیرات و نگهداری جاده‌ها و راه‌ها، کاهش میزان حوادث جاده‌ای ناشی از حمل بار، سرعت بخشیدن به حمل بار در محدوده مشهد و شهرک‌ها، کاهش مصرف سوخت و انرژی و کاهش آلودگی محیط‌زیست پیشنهاد شد.
وی گفت: در نخستین نشست کارگروه ریلی مقرر گردید در شهرک‌های صنعتی در حال احداث، لازم است موضوع ریل به‌عنوان یکی از شاخص‌های موردنیاز پیش‌بینی شود و مطالعات اتصال به ریل شهرک‌های صنعتی ازجمله (کاویان) در اولویت قرار بگیرد.
لبافی ادامه داد: 100 کیلومتر از پروژه راه‌آهن مشهد- زاهدان- بیرجند در خراسان رضوی واقع‌شده است و ضرورت دارد برای شهرک‌های صنعتی اطراف این مسیر، مطالعات ریلی انجام شود. در این زمینه می‌توان شهرستان‌های گناباد و بجستان را در اولویت قرار داد. همچنین، پیشنهاد شد خطوط ریلی ایستگاه شهید مطهری به دوغارون به‌عنوان اولویت استان پیگیری شود.
مهم‌ترین مقوله برای اتصال شهرک‌ها به خطوط راه‌آهن، بار دارای تناژ معقول و پایدار است
در ادامه، «موسی صفایی»، رئیس گروه بازرگانی و بازاریابی راه‌آهن خراسان رضوی تصریح کرد: نخستین اولویت ازنظر راه‌آهن در راستای توسعه خطوط ریلی بحث برخورداری شهرک‌ها و واحدهای تولیدی از «بار ریل پسند» است، لذا نخستین مقوله برای توسعه خطوط ریلی، برخورداری از بار پایدار و ریل پسند است. به‌بیان‌دیگر، بار باید با تناژ معقول و پایدار باشد که اتصال خطوط فرعی به اصلی توجیه اقتصادی داشته باشد.
وی افزود: در طرح جامع ریلی که مدنظر است باید به این نکته توجه کرد که واحدهای تولیدی از خطوط ریلی فاصله زیادی دارند و مهم‌تر آن‌که این واحدها بار ریل پسند دائمی ندارند، لذا نمی‌توان بر روی این مقوله سرمایه‌گذاری کرد، چراکه ارزش‌افزوده‌ای به همراه ندارد.
صفایی یادآور شد: اگر متقاضی اصلی در بحث اتصال فنی خطوط فرعی به اصلی (اتصال واحدهای تولیدی به خطوط ریل) وجود داشته باشد و مقداری از هزینه را تقبل کند، می‌توان این مسئله را پس از مطالعه نقشه‌ها، ترسیم حریم و… در کارگروه‌های مربوطه مطرح کرد.
رئیس گروه بازرگانی و بازاریابی راه‌آهن خراسان رضوی عنوان کرد: اگر شرکت شهرک‌های صنعتی برای اتصال واحدها به خطوط ریلی متقاضی است، باید بودجه دولتی برای این مهم در نظر بگیرد. در سایر موارد مانند شهرک صنعتی کاویان که در مسیر ریلی راه‌آهن قرارگرفته، معاونت ساخت راه‌آهن در حال اقدام است و همکاری‌های لازم را خواهد داشت.
وی تصریح کرد: تا زمانی که زیرساخت‌های دوغارون برای حمل‌ونقل ریلی مهیا نشود، می‌توان از ایستگاه مطهری استفاده کرد و در حال حاضر بعضاً خدماتی ارائه می‌شود و در حال انجام است.
جانمایی شهرک‌های صنعتی باید در مجاورت خطوط ریلی صورت گیرد
در بخش دیگری از نشست، «حسین رنجبر»، رئیس گروه نظارت خط راه‌آهن خراسان رضوی تصریح کرد: تاکنون طرحی تحت عنوان طرح جامع ریلی در استان توسط مشاور تهیه نشده است، حال اگر بخواهیم در این حوزه تصمیمی بگیریم، معاونت ساخت و توسعه راه‌آهن می‌بایست طرح‌هایی را که به‌صورت ریلی قابلیت اجرا دارد، به تائید مرکز برساند. به‌بیان‌دیگر طرح خطوط فرعی برای اتصال کلیه مراکز و شهرک‌های صنعتی و مراکز مهم بار باید در کمیته‌های فنی تهران بررسی گردد. همچنین، استانداری یا سایر مراجع ذی‌صلاح بایستی در این زمینه مشاوره‌ای ارائه کنند تا اداره کل راه‌آهن بر روی طرح جامع ریلی مطالعاتی انجام دهد و مشخص شود کدام مراکز صنعتی قابلیت اتصال به شبکه ریلی را دارند.
وی ادامه داد: نکته قابل‌توجه آن است که ازاین‌پس جانمایی شهرک‌های صنعتی باید در مجاورت خطوط ریلی لحاظ شود، چراکه بعضی از شهرک‌ها به لحاظ مطالعاتی، ظرفیت اتصال به شبکه ریلی را ندارند و چنین امکانی وجود ندارد.
رنجبر افزود: معاونت ساخت و توسعه، به‌عنوان بهره‌بردار راه‌آهن بااعتبار تخصیص‌یافته، می‌تواند چنین اقداماتی را در دستور کار قرار دهد، البته تمام مطالعات آن باید توسط راه‌آهن تائید شود تا مشخص گردد که این طرح قابلیت اجرا دارد یا خیر. اگر اعتبارات لازم برای این طرح مدنظر قرار بگیرد طرح زودتر به نتیجه خواهد رسید، به‌ویژه که این مبحث در خصوص شهرک صنعتی کاویان صدق می‌کند.
رئیس گروه نظارت خط راه‌آهن خراسان رضوی خاطرنشان کرد: فولاد سبزوار تناژ بالا و دائمی از بار دارد و به شبکه ریلی متصل است. اگر این‌چنین مسئله‌ای در خصوص واحدهای تولیدی صدق کند، ما می‌توانیم این خدمات را به شهرک‌های صنعتی ارائه کنیم.
وی بابیان اینکه اتصال شهرک گلبهار به خطوط اصلی ریلی کشور مقدور نیست، تصریح کرد: هیچ‌گونه امکانات و دسترسی برای این مهم تعریف‌نشده است. خط گلبهار به مشهد بابت خدمات مسافری پیش‌بینی‌شده و هیچ زیرساختی برای حمل باری در طراحی این خط ریلی در نظر گرفته نشده است.
رنجبر بابیان اینکه باید مشاوری متخصص برای طرح جامع ریلی به کار گرفته شود، خاطرنشان کرد: طراحی‌هایی که مدنظر فعالان اقتصادی بخش خصوصی در مبحث خطوط ریلی است، به ما منعکس شود تا بتوانیم مجوز موردنیاز را اخذ کنیم و در این مورد تصمیم‌گیری کنیم.
لزوم جایگزینی طرح پیوست حمل‌ونقل ترکیبی به‌جای پیوست ریلی برای صنایع
در ادامه، «علیرضا دیواندری»، کارشناس شرکت ساخت و توسعه زیربناها و حمل‌ونقل کشور تصریح کرد: در حال حاضر مسیرهای ریلی مانند راه‌آهن مشهد- سرخس، مسیر راه‌آهن دوخطه تهران- مشهد و مسیر بافق- مشهد در حال بهره‌برداری است. به‌غیراز موارد مذکور، 7 طرح ریلی در استان وجود دارد که مطالعات اولیه آن‌ها انجام‌شده است و مجوز لازم توسط معاونت برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل‌ونقل اخذشده است.
وی افزود: طی روزهای آتی از راه‌آهن خواف- هرات بازدیدی به عمل خواهیم آورد. ردیف بودجه‌ای برای این پروژه در نظر گرفته‌شده که امید می‌رود این مسیر تا پایان سال به بهره‌برداری برسد. البته باید موانع و مشکلات این مسیر توسط گمرک، مرزبانی و… احصا و رفع شود. از سنگان تا مرز به دلیل وجود برخی معادن، برخی از خطوط فرعی به شبکه ریلی متصل شده است حال اگر معادن دیگر بخواهند از این فرصت استفاده کنند ظرفیت و موقعیت چنین مهمی فراهم است، البته قبل از آن باید مطالعات لازم انجام بگیرد.
دیواندری در خصوص عملیات اجرایی راه‌آهن بجنورد- مشهد گفت: از سال 89 که مطالعات این مسیر به نتایج خوبی رسید، تاکنون اعتبار خاصی برای آن در نظر گرفته نشده و پیش‌بینی این است که در سال 1405 از این مسیر بهره‌برداری شود. به لحاظ اجرایی تنها در سال جاری 1 میلیارد تومان برای این پروژه در نظر گرفته‌شده البته این بودجه هنوز تخصیص نیافته است. این مسیر از محدوده گلبهار به سمت چناران و قوچان عبور می‌کند و طرح‌های اولیه آن در دفتر فنی موجود است. فعالان اقتصادی در صورت نیاز به این طرح‌های مطالعاتی، می‌توانند تقاضای خود را اعلام کنند تا در صورت امکان، بتوانند از این مسیر استفاده کنند.
کارشناس شرکت ساخت و توسعه زیربناها و حمل‌ونقل کشور افزود: راه‌آهن زاهدان- بیرجند- مشهد مسیر دیگری است که به حالت اجرا درآمده است و زیرسازی آن ( 5 کیلومتر نخست آن در خراسان رضوی تا گناباد) 80 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و اگر شهرک‌های صنعتی و معادن اطراف این پروژه متقاضی اتصال به خط آهن باشند، می‌توانند پس‌ازآنجام مطالعات، از دو ایستگاه (ایستگاه گناباد و ایستگاه بین‌راهی) بهره ببرند. خوشبختانه اعتباری برای این مسیر در نظر گرفته‌شده اما برای محدوده خراسان رضوی تاکنون تخصیصی ابلاغ نشده؛ اما زیرسازی این مسیر پیشرفت خوبی داشته است.
وی خاطرنشان کرد: پروژه احداث راه‌آهن جوین- اسفراین- بجنورد مسیر دیگر است که خروجی آن از ایستگاه نقاب انشعاب می‌گیرد تا شهرستان اسفراین. درواقع این مسیر متصل به خراسان شمالی است به‌طوری‌که ایستگاه قاسم خان این مسیر مرز بین خراسان رضوی و شمالی است. محدوده این مسیر فاقد فعالیت اقتصادی است بااین‌حال اگر معادنی در این مسیر فعال هستند می‌توانند پس‌ازآنجام مطالعات لازم، از این مسیر استفاده کنند.
دیواندری عنوان کرد: اتصال راه‌آهن سبزوار به شبکه سراسری مسیری 48 کیلومتری است و زیرسازی این مسیر به اتمام رسیده و حدود 89 درصد پیشرفت فیزیکی در این مسیر مشهود است. یکی از ایستگاه‌های بین‌راهی و ایستگاه انتهایی آن می‌تواند مورداستفاده شهرک‌های صنعتی سبزوار یا کارخانه سیمان سبزوار قرار بگیرد البته پس‌ازآنجام مطالعات لازم.
نبود اعتبار برای تکمیل اتصال دوغارون به شبکه ریلی سراسری
کارشناس شرکت ساخت و توسعه زیربناها و حمل‌ونقل کشور یادآور شد: طول اتصال دوغارون به شبکه سراسری 200 کیلومتر است که 55 کیلومتر آن تا محدوده شهرستان فریمان آغازشده؛ اما به دلیل فقدان اعتبار، پروژه متوقف گردیده است. قطعه اول این مسیر 48 درصد پیشرفت فیزیکی در حوزه زیرسازی دارد.
وی افزود: برای شهرک صنعتی کاویان یک ایستگاه بین‌راهی وجود دارد. بارگیری از ایستگاه مطهری انجام می‌شود و پس‌ازآن ایستگاه کاویان به فاصله 500 کیلومتری از شهرک صنعتی قرار دارد که قسمتی از زیرسازی این مسیر انجام‌شده است. در سال جاری اعتبار خاصی برای این پروژه در نظر گرفته نشده است و حدود 5 میلیارد تومان برای این پروژه لحاظ شده که صرف پرداخت مطالبات برای پیمانکار قبلی خواهد شد. در حال حاضر پروژه متوقف است و اگر شهرک صنعتی کاویان بتواند بخش زیرسازی 16 کیلومتر از این مسیر را انجام دهد، با هماهنگی راه‌آهن، امکان روسازی آن فراهم خواهد شد. اعتبار 15 الی 20 میلیارد تومانی برای زیرسازی شهرک کاویان نیاز است. 10 کیلومتر از 16 کیلومتر این مسیر از املاک موقوفات است.
دیواندری افزود: بسیاری از شهرک‌های صنعتی فاقد توجیه اقتصادی برای احداث خطوط ریلی هستند لذا بایستی به‌جای پیوست ریلی، پیوست حمل‌ونقل ترکیبی برای آن‌ها مدنظر قرار بگیرد؛ مانند ایستگاه مطهری که 16 کیلومتر ریل دارد و مابقی این مسیر به سمت شهرک صنعتی کاویان مجهز به جاده است. به‌بیان‌دیگر به‌صورت ترکیبی جاده و ریل باید توأمان در کانون توجه قرار بگیرد.
در بخش دیگری از نشست، «راغبی»، نماینده شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی تصریح کرد: دولت به ما اجازه نمی‌دهد که خارج از شهرک‌های صنعتی یک ریال هزینه کنیم. تهران برای احداث یک شهرک صنعتی به ما شاخص‌هایی اعلام می‌کند و درواقع شرکت مادر تخصصی، سیاست‌های کلی را مشخص می‌کند تا اتصال شهرک‌ها به خطوط راه‌آهن را مدنظر قرار دهیم. ازآنجاکه دولت اجازه نمی‌دهد خارج از شهرک صنعتی هزینه کنیم نمی‌توانیم در بحث خطوط ریلی شهرک صنعتی کاویان مشارکت داشته باشیم.
فراهم کردن زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای واحدهای تولیدی بر عهده دولت است
در ادامه، «فریدون کافی»، مدیرعامل اتحادیه کارخانه‌های خوراک دام خراسان رضوی با اشاره به مشکلات موجود در حوزه حمل‌ونقل نهاده‌های دامی، گفت: ارائه خدمات حمل‌ونقلی به واحدهای تولیدی وظیفه دولت است، لذا دولت باید به‌گونه‌ای اقدام کند که با توسعه حمل‌ونقل ریلی به کاهش آلودگی و تصادفات جاده‌ای کمک کند.
وی افزود: روزانه بیش از 8 هزار تن نهاده در خراسان رضوی وارد کارخانه‌های خوراک دام می‌شود که تمام این نهاده‌ها از جلوی کارخانه‌های ما عبور می‌کند و به مرکز استان منتقل می‌شود این در حالی است که ما باید بار دیگر با هزینه زیاد این نهاده‌ها را به کارخانه‌هایمان منتقل کنیم.
کافی بابیان اینکه فقدان زیرساخت‌های حمل‌ونقلی تأثیر مستقیمی بر قیمت تمام‌شده کالا دارد، تصریح کرد: بزرگ‌ترین واحد تولیدی خوراک دام با بارانداز 2ونیم میلیون تنی در مشهد مستقر است که هنوز به دلیل بوروکراسی اداری و مشکلات تملک زمین‌های محدوده، نتوانسته از زیرساخت‌های حمل‌ونقل استفاده کند. در حقیقت همکاری دراین‌باره وجود ندارد، بنابراین تقاضا می‌شود که استانداری در این حوزه مشکلات را احصا و برطرف کند.
کافی خاطرنشان کرد: عدم تأمین زیرساخت‌های ریلی برای صنایع غذایی به بهانه فقدان توجیه اقتصادی غیرمنطقی است، چراکه تمام این مسائل بحث پدافند غیرعامل است و ما زمانی از این حیث ضربه خواهیم خورد که دچار مشکل شویم.
ضرورت اصلاح آیین‌نامه راه‌آهن به‌منظور ارائه خدمات، فارغ از مسئله توجیه اقتصادی طرح
«قاسم کیومرثی»، رئیس اداره فلزی اداره کل صمت خراسان رضوی نیز تصریح کرد: رویکرد ما برای تأمین زیرساخت‌های ریلی برای واحدهای تولیدی صرفاً نباید حول محور توجیه اقتصادی باشد. راه‌آهن و شرکت شهرک‌های صنعتی باید به این نکته توجه داشته باشند تا خدمات حمل‌ونقل را برای واحدهای تولیدی فراهم کنند. تأمین زیرساخت‌ها برای واحدهای تولیدی می‌تواند به‌شدت بر بحث رقابت‌پذیری تأثیرگذار باشد.
کیومرثی یادآور شد: شهرک‌های صنعتی مجموعه‌ای از واحدهای تولیدی هستند که قطعاً بار قابل‌توجهی دارند، لذا شرکت راه‌آهن نباید به بهانه عدم داشتن بار ریل پسند از ارائه خدمات حمل‌ونقل ریلی به این شهرک‌ها خودداری کند. نکته مهم‌تر آن‌که شرکت شهرک‌ها نمی‌تواند در مطالعات اولیه و در فرآیند سرمایه‌گذاری (با توجه به دستورالعمل‌های راه‌آهن)، سرمایه زیادی صرف کند.
ضرورت تعیین متولی برای طرح جامع حمل‌ونقل استان
در ادامه، «موسی‌الرضا مقدس»، کارشناس دفتر فنی استانداری خراسان رضوی گفت: آنچه به نظر می‌رسد، باید متولی در خصوص طرح جامع حمل‌ونقل استان مشخص شود، چراکه هر یک از ارگان‌های ذی‌ربط از دیدگاه خود به قضیه می‌نگرد و امکانات لازم را برای حل این مسئله ندارند. قاعدتاً این مسئله باید با به‌کارگیری مشاوری با رویکرد ملی حل‌وفصل شود.
مقدس ادامه داد: پیگیری مطالعات پروژه‌های در دست اجرا و نیمه‌کاره نیز اقدامی است که باید در دستور کار قرار بگیرد، درواقع این پروژه‌ها باید اولویت‌سنجی شوند. ازاین‌رو، استانداری در صورت ضرورت پیگیری‌های لازم را خواهد داشت.
کارشناس دفتر فنی استانداری خراسان رضوی عنوان کرد: اگر به‌جای طرح جامع ریلی، به‌طورکلی طرح جامع حمل‌ونقل تدوین شود این طرح هم می‌تواند حمل مسافر و هم بار را در نظر بگیرد.
در بخش دیگری از نشست، «طالب‌زاده»، کارشناس اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی تصریح کرد: اداره کل حفاظت محیط‌زیست طبیعتاً موافق احداث هرگونه خطوط ریلی است، چراکه تحقق این مهم با توجه به آلودگی هوا، حجم انتقال بار و مسافر به نفع محیط‌زیست است.
«حمید آهنی»، نماینده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی تصریح کرد: تقویت و توسعه خطوط ریلی در سند آمایش سرزمین پیش‌بینی‌شده است؛ اما باید به دو نکته توجه داشت، نخست آن‌که باید با جهاد کشاورزی و منابع طبیعی مکاتبه صورت بگیرد تا اراضی که به شرکت شهرک‌های صنعتی تعلق می‌گیرد، در نزدیکی خطوط راه‌آهن باشد تا بعدها در این خصوص دچار مشکل نشوند.
وی یادآور شد: قبل از انعکاس این مسئله به شورای برنامه‌ریزی استان، این مبحث باید به دبیرخانه کارگروه امور زیربنایی منتقل شود که دبیرخانه آن در اداره کل راه و شهرسازی است. در حقیقت باید مکاتبات لازم در این خصوص انجام بگیرد تا مدیران حاضر در آن کارگروه حول این مبحث وحدت رویه داشته باشند.
پیگیری اعتبار پروژه‌های موجود از طریق مجمع نمایندگان استان
در پایان این نشست، لبافی، رئیس دبیرخانه شورای گفتوگوی دولت و بخش خصوصی استان در جمع‌بندی مباحث مطروحه عنوان کرد: نیمه شرقی کشور دارای 22 کیلومتر بزرگراه است اما این عدد در نیمه غربی 2 هزار کیلومتر است که متأسفانه هیچ‌گاه بر روی این مسئله تمرکزی نشده است.
لبافی بابیان اینکه تمامی حاضران در این نشست بر این مبحث متفق‌القول هستند که ایجاد خطوط راه‌آهن و اتصال این خطوط به شهرک‌ها و لکه‌های صنعتی ضروری است، افزود: شرکت زیرساخت‌های حمل‌ونقل، 7 پروژه در دست اقدام دارد و برای اتمام آن نیازمند منابع مالی است که باید در این رابطه اولویت‌بندی صورت بگیرد. به‌طور مثال، در دوغارون باید 16 کیلومتر زیرسازی صورت بگیرد تا اتصال به خط آهن اتفاق بیفتد؛ اما عملاً اعتباری برای این مهم تخصیص داده نشده است. لذا در خصوص پروژه‌های موجود باید پیگیری‌هایی از طریق مجمع نمایندگان، وزارتخانه، دولت و استان انجام بگیرد که این مهم باید در اولویت قرار بگیرد.
رئیس دبیرخانه شورای گفتوگوی دولت و بخش خصوصی استان ادامه داد: شرکت شهرک‌های صنعتی نمی‌تواند برای شهرک‌های صنعتی جدید یک ریال خارج از شهرک هزینه کند، چراکه شهرک درگذشته طبق معیارهای اعلامی ایجادشده است. تنها راه آن است که در پیوست ایجاد شهرک‌های صنعتی جدید بحث ریلی توأمان با خدمات آب، برق، گاز و… دیده شود.
وی خاطرنشان کرد: بخش خصوصی آمادگی دارد که بخشی از هزینه را جهت راه‌اندازی هر چه سریع‌تر خطوط ریلی شهرک کاویان تقبل کند که این مهم می‌تواند در به ثمر رساندن این مسیر تأثیرگذار باشد.
لبافی بابیان اینکه اصلاح آیین‌نامه راه‌آهن نیز یک ضرورت است، ادامه داد: این مباحث به شورای گفتوگوی دولت و بخش خصوصی استان منعکس خواهد شد تا از ظرفیت استان برای حل این مسئله استفاده شود.
