بررسی داده های منتشر شده توسط مرکز آمار ایران نشان می دهد در 19 سال گذشته نوسانات نرخ بیکاری در بازار کار ایران زیاد بوده است. این پدیده می تواند ناشی از ناپایدار بودن فضای بازار کار اقتصاد ایران باشد.
بررسی ها نشان می دهد نرخ بیکاری در زمستان 89 بالاترین مقدار را داشته است. افزون بر بالارفتن سطح بیکاری، کاهش نرخ مشارکت اقتصادی در این سال خبر از وضعیت نامناسب بازار کار می دهد. از سوی دیگر این نرخ در پاییز سال جاری به پایین ترین سطح خود رسیده است. بررسی داده های نرخ مشارکت در کنار نرخ بیکاری خبر از بهبود وضعیت بازار کار در سال جاری می دهد.
التهاب بازار کار در 19 سال گذشته
بررسی داده های مرکز آمار نشان می دهد، نرخ بیکاری ایران در 19 ساله گذشته نوسان زیادی را تجربه کرده است. به بیان دقیق تر در فاصله سالهای 1384 تا 1402، نرخ بیکاری بین 7.6 تا 14.6 درصد تغییر کرده است. این موضوع نشان می دهد که فضای بازار کار اقتصاد ایران در این مدت ناپایدار بوده است.
بررسی های دقیق تر نشان می دهد کمترین نرخ بیکاری ثبت شده در 19 سال گذشته، درپاییز امسال به ثبت رسیده است. اما آیا این موضوع به معنای وضعیت مناسب بازار کار در این سال نسبت به 19 سال گذشته است؟ پاسخ به این سوال نیازمند بررسی روند نرخ بیکاری در کنار نرخ مشارکت نیروی کار است. در ادامه این گزارش به این موضوع پرداخته شده است.
نرخ بیکاری چه می‌گوید؟
در بازار کار به افرادی که 15 ساله و یا بیشتر هستند و توان و تمایل به کار کردن دارند، «جمعیت فعال» گفته می شود. از میان افرادی که در دسته جمعیت فعال قرار می گیرند، برخی موفق به یافتن شغل می شوند. اما برخی دیگر علی رغم اینکه در این راستا اقدام به جست و جوی شغلی کرده اند اما موفق به یافتن کار نشده اند. لذا از آن ها با عنوان فرد «بیکار» یاد می شود. بنابراین توجه داریم فردی که اقدام به جست و جوی شغلی نکرده و کار ندارد، بیکار در نظر گرفته نمی شود.
از تقسیم جمعیت بیکار به جمعیت فعال، نرخ بیکاری حاصل می شود. تغییرات نرخ بیکاری در جامعه می تواند از دو کانال نشات بگیرد. یکی از این کانال ها تعداد بیکاران و دیگری تغییر در تعداد افراد فعال در بازار کار است. برای روشن شدن این موضوع لازم است در کنار نرخ بیکاری به نرخ مشارکت اقتصادی هم توجه شود.
بیکاری اقتصاد ایران در 19 سالی که گذشت، چه مسیری را طی کرده است؟
برش اول،
فتح بالاترین قله بیکاری در سال 89
در بهار سال 84 نرخ بیکاری کل کشور 12.1 درصد بوده است. شواهد حاکی از آن است که نرخ مشارکت اقتصادی در بهار و تابستان 84 بیشترین مقدار را داشته است. بنابراین در این سال تمایل افراد در سن کار به حضور و مشارکت در بازار نیروی کار بسیار بالا رفته است. اما به دلیل عدم وجود ظرفیت کافی، نیروی عرضه شده جذب نشده و نرخ بیکاری افزایش یافته است.
این نرخ در زمستان سال 89 به 14.6 درصد رسیده است که رقم بی سابقه ای در 19 سال بررسی شده محسوب می شود. به بیان دیگر در زمستان 89 از هر 100 نفر فرد فعال در کشور، تقریبا 15 نفر بیکار مانده اند. این عدد بالاترین نرخ بیکاری ثبت شده از سال 84 تا کنون بوده است.
برش دوم،
تاثیر برجام بر بازار کار چگونه بوده است؟
نرخ بیکاری از پایان سال 90 تا 93 روند کاهشی داشته است. این نرخ در تابستان 93 به 9.5 درصد رسیده است. اما پس از آن باردیگر روند نرخ بیکاری صعودی شده و در تابستان 95 در سطح 12.7 درصدی قرار گرفته است.
نوسانات این نرخ از زمستان 94 تا فصل مشابه در سال 97 در بازه 11.7 تا 12.7 درصدی قرار داشته است. در این بازه زمانی روند نرخ مشارکت اقتصادی نیز صعودی بوده است. به عقیده برخی کارشناسان به دلیل امضا برجام و چشم انداز مثبت ایجاد شده، تعداد افراد متمایل به مشارکت در بازار کار بالا رفته است. اما به دلیل نبود ظرفیت کافی، این افراد جذب بازار کار نشده اند. در نتیجه تعداد بیکاران در این سال ها افزایش یافته است.
برش سوم،
اثر کرونا بر بازار کار چگونه بوده است؟
نرخ بیکاری که در بهار 98 شروع به کاهش کرده بود، در زمستان این سال به 10.6 درصد رسیده است. این رویه کاهشی ادامه دار شده و در نهایت در پاییز 99 نرخ بیکاری به 9.4 درصد رسیده است. اما آیا این کاهش خبر از بهبود وضعیت بازار کار می دهد؟
بررسی ها نشان می دهد در این سال ها افزون بر کاهش نرخ بیکاری نرخ مشارکت اقتصادی نیز کاهش یافته است. دلیل این امر آن است که پس از گسترش بیماری کرونا و به دنبال قرنطینه های اعمال شده تعداد افراد متمایل به شرکت در بازار کار کمتر شده است. بنابراین دلیل اصلی کاهش نرخ بیکاری کمتر شدن افراد جویای کار و خروج عده ای از جمعیت بیکار است.
برش چهارم،
آیا کاهش نرخ بیکاری در سال های 1400 تا کنون به معنای بهبود وضعیت بازار کار است؟
از سال 1400 تا 1402 بالاترین نرخ بیکاری ثبت شده، معادل 9.7 درصد بوده است. در زمستان 1401 افزون بر افزایش نرخ بیکاری، نرخ مشارکت اقتصادی نیز نسبت به سه فصل ابتدایی سال 1401 کمتر شده است. بنابراین می توان گفت در این زمان بازار کار وضعیت مناسبی نداشته است.
از زمستان 1401 نرخ بیکاری کاهشی شده و هر فصل نسبت به فصل قبل کمتر بوده است. در کنار آن نرخ مشارکت اقتصادی افزایش یافته است. این موضوع خبر از بهبود وضعیت بازار کار می دهد. در نهایت در پاییز امسال نرخ بیکاری به 7.6 درصد رسیده است که کمترین نرخ بیکاری ثبت شده در 19 سال گذشته بوده است. بنابراین به صورت کلی می توان گفت در سال 1402 وضعیت بازار کار بهبود یافته است. البته باید توجه داشت از سال 1400 تا کنون تمایل مردم به حضور در بازار کار کمتر از سال های 95 تا 98 بوده است.
